All-llahu i Madhėrishėm nė Kur’anin
famėmadh thotė:
"Ai
ėshtė qė ju krijoi, ua dhuroi tė dėgjuarit, tė parit dhe
mendjen, kurse pak po e falėnderoni"
(El Mulk, 23)
Teknologjia e trupit tonė ėshtė mė
superiore se teknologjia qė njerėzimi e ka prodhuar duke
pėrdorur mbledhjen e informacioneve, eksperiencėn dhe
mundėsitė.
Sot, duke studiuar veshin e njeriut,
duke parė kėtė vepėr madhėshtore tė konstruktuar, qartė
shohim Konstruktorin absolut
Nė shikim tė parė veshi duket i
thjeshtė, por pas laprės sė veshit gjendet njė strukturė
fiziomorfologjike e pėrsosur dhe tejet delikate, e cila
do tė turpėronte edhe inxhinjerinė mė inventive. Duke
vepruar bashkėrisht, struktura e veshit tė jashtėm, tė
mesėm dhe tė brendshėm kryejnė operacione nė largėsi
mahnitėse dhe virtuoze.
Shkaku qė kemi dy vesh ėshtė
se ato formojnė njė sistem stereo i cili e mundėson
identifikimin e vendit nga i cili vie zėri dhe qė tė
njohim se a lėviz ai burim.
Veprimi i pėrpunimit tė zėrit me vesh dhe qendrėn nė tru
ėshtė aq preciz sa qė zėri qė
formohet afėr njėrit vesh e pastaj te veshi tjetėr, mund
tė njihet si zėra tė ndryshme kur intervali nė mes tyre
ėshtė i vogėl, siē ėshtė 30 mikrosekonda. Virtuoziteti i veshit tė njeriut
ėshtė mahnitės dhe i pabesueshėm. Njeriu mund tė
dėgjojė zėrin e mushkonjės jashtė dritares, edhe pse
forca e zėrit tė saj e cila arrin te veshi ynė nuk ėshtė
mė e madhe se njė kuadrahonth vat. Sikur 100 kėsi zėra
(100.000.000.000.000.000) do tė kombinoheshin, duke u
kthyer nė energji elektrike, energjia do tė mjaftonte
pėr njė llambė pėr lexim. Senziviteti i veshit ėshtė mahnitės.
Lėvizja e mėmbranės timpanike nė ngacmimin e dėgjimit
minimal tė zėrit me frekuencė 1.000 Hz ėshtė afro e
1.000 milion pjesė tė centrimetrit, shumė mė e vogėl se
diametri i atomit tė hidrogjenit.
Lėvizjet e mėmbranės basilare nė ngacmime tė njejta janė
njėqind herė mė tė vogla-pėrafėrsisht
sa madhėsia e bėrthamės sė
atomit. Kjo paraqet limitin e fundit
tė performansės.
Sikur tė rritej mė tepėr senzitiviteti i veshit, do tė
ishim tė vetėdijshėm nė
bombardimin konstant tė membranės timpanike me molekulat
e ajrit.
Por edhe me limitin ekzistues, ėshtė interesantė se ne
nuk e dėgjojmė rrjedhėn e gjakut tonė nėpėr enėt e vogla
tė gjakut nė membranėn e timpanit.
Kjo ndodhė sepse veshi ka aftėsi tė injorojė signalet tė
cilėt janė nė mėnyrė konstante prezent.
Kėshtu veshi, gjithashtu e bėn njeriun qenjen mė
muzikale. Pa asnjė ushtrim muzikorė jemi nė gjendje tė
dallojmė tonin A nė piano nga toni
identik i violinės.
Mund tė dallojmė edhe kombinimin e notave tė ndryshme
muzikore, karakteristike pėr secilin instrument i cili
prodhon nota. Veshi ėshtė nė gjendje
tė hudhė zhurmėn duke zgjedhur njėkohėsisht vetėm njė zė
tė ngjajshem.
Bile edhe gjatė gjumit veshi vazhdon tė funksionojė me
mundėsi tė pabesueshme, sepse truri ėshtė nė mundėsi tė
interpretoj dhe zgjedhė signalet qė
ia pėrcjellė truri. Kėshtu qė
njeriu mund tė flejė i qetė nė mes tė komunikacionit tė
zhurmshėm dhe nė zhurmėn e televizorėve nė fqinjėsi por
njėkohėsisht tė zgjohet nė njė zė tė lehtė tė orės.
Qeni qė lehė, goma e makinės nė lėvizje,hapat-tė
gjithė mund tė identifikohen. Nė
realitet veshi normal mund tė dalloj afro 400.000 zėra.
Veshėt, pos kėsaj qė janė njė sistem stereofonik tė
dėgjimit me njė siguri tė lartė, janė poashtu pėrgjegjės
pėr mbatjen e baraspeshės sė trupit. Kjo ėshtė e
siguruar me ndihmėn e dy
sistemeve tė vendosur nė veshin e brendshėm.
Prej tė gjithė organeve tė trupit, pak janė ata qė mund
tė arrijnė shumė nė hapsirė kaq tė vogėl,
sa veshi. Sikur inxhinjeri do
tė mund tė kopjonte funksionet e veshit, do t’i duhej
pėrafėrsisht njė inē kub tė sistemit dėgjues i cili do
tė pėrfshinte prezencėn e rezistuesit me indukcion,
analizatorin mekanik me mundėsi tė gjėra, reale mobile,
drejtues shumė kanalesh pėr transmetimin e energjisė
mekanike nė atė elektrike, sistem pėr mbajtjen e
bilansit hidraulik delikat dhe sistem komunikativ dy
drejtimesh.
Por edhe nėse do tė kishte sukses, nuk do tė arrihej
funksioni mahnitės i veshit.
Shumė shpezė dhe kafshė kanė mėsuar qė njėra tjetrės
t’ia pėrcjellin signalet e tyre me zėrat e tyre,
signalet e njohjes dhe kujdesit. Por, vetėm ne njerėzit
kemi mėsuar t’i lidhim mendimet abstrakte me zėra, duke
lidhur fjalėt dhe prodhuar gjuhėt qė mund t’i pėrdorim
si mjet komunikimi me pėrvojėn e kaluar tė ideve dhe
planet pėr ardhmėri. Sot nė botė kemi shumė gjuhė (afro
6000).Le tė krahasojmė
cilėsinė dhe teknologjinė e lartė prezente nė vesh dhe
nė tru, me teknologjinė e prodhuar nga njeriu.Ashtu si nė rastin e imazheve, janė
shpenzuar dekada duke u pėrpjekur tė gjenerohen zėra tė
ngjajshėm me origjinalin.
Rezultatet e kėtyre zbulimeve janė magnetofonėt, sisteme
zanore me siguri tė lartė, sisteme tė analizimit dhe
pėrpunimit tė tingujve me anė tė ndarjes sė tyre sipas
frekuencave. Me gjithė kėtė teknologji tė lartė
tė mijėra ekspertėve qė punojnė pa pra, nuk ka mundur tė
prodhohet njė pajisje e tillė e cila do ta arrinte
cilėsinė e perceptimit tė tingullit si veshi.
Mendoni pėr sistemet e teknologjisė
sė lartė “Hi Fi”, qė janė prodhuar nga kompanitė mė me
emėr nė industrinė e muzikės. Edhe nė kėto
pajisje zėri i regjistruar humb diēka nga cilėsitė e tij,
sepse kur ju e hapni pajisjen, dėgjoni gjithmonė njė
tingull tė caktuar para se tė fillojė tė dėgjohet muzika.
Ėshtė e qartė se veshi dhe tė gjitha
pjesėt e tjera tė trupit tė njeriut, janė produkt i
krijimit madhėshtorė.
Andaj ėshtė e qartė se pėrgjegjėsia jonė themelore e
pėrdorimit tė veshit, syrit dhe trurit pėr tė parė
ekzistencėn e All-llahut, fuqinė dhe dijen e Tij tė
pafund. Duke u shėrbyer me begatitė e shqisave dhe
aftėsitė hulumtuese tė universit tė pafund, do tė
mėsojmė edhe mė shumė pėr ligjet fizike qė drejtojnė ato.
Dimė se ato ligje janė fikse dhe konsistuese, dhe qė
vlejnė pėr ēdo pikė tė universit. Kjo shkon nė favor tė
faktit qė ėshtė njė Krijues dhe sistemi i Tij ėshtė i
pandryshuar siē aludon verseti i Kur’anit fisnik:
“…Nė
ligjin e All-llahut nuk mund tė gjesh ndryshim”.
(Ahzab, 62)
Imazhi i fituar nė sy ėshtė kaq i
mprehtė dhe i qartė, sa qė
nuk ka arritur as teknologjia e shekullit tonė. Pėr
shembull shikoni nė librin qė po e lexoni, pastaj
ngritni kokėn dhe shikoni pėrreth.
A keni parė imazhe kaq tė mprehta dhe tė qarta nė njė
vend tjetėr? Edhe televizioni me
ekranin mė tė avancuar nė botė nuk mund tė sigurojė
imazhe kaq tė mprehta.
Pėr mė shumė se 100 vjet, mijėra inxhinjerė janė munduar
tė prodhojnė njė televizor tredimenzional, i cili do tė
mund tė arrinte cilėsinė e shikimit tė syrit. Ata kanė
arritur tė shpikin njė sistem Tv
tredimensional, por ai nuk mund tė shihet pa u vendosur
njė palė syze speciale.
dhe pėr kėtė All-llahu i
madhėrishėm nė Kur’anin famėmadh thotė
“A
nuk i dhamė Ne atij dy sy?” (El Beled, 8)
Tėrė syri, si
organ periferik i receptorit optik, mund tė krahsohet me
aparatin fotografik (por ėshtė afro 3.000 herė mė i
ndieshėm se kamera mė precize), ku pjesa e parme e
tejdukshme i lėshon dhe i thyen rrezet e dritės,
pikėrisht sikurse sistemi i thjerrzave qė i drejton
fytyrat e oblektit nė film.
Rrezet e dritės, si dhunti e All-llahut
tė madhėrishėm i ngacmojnė kunjėzat dhe thupėrzat me
intenzitet tė mjaftueshėm. Ky ngacmim qė
shkaktohet nga proceset biokimike, pėrcillet nėpėrmjet
nervit optik deri nė pjesėt kortikale tė trurit.
Me ndihmėn e kunjėzave pranohet
drita e ditės (me ngjyrė) ndėrsa me ndihmėn e thupėrzave
drita e muzgut (bardh e zi).
Numri i atyre arrin nė 130 milion. Ėshtė
vėrtetuar se gjatė procesit tė tė parit, d.m.th. ngacmimit tė thupėrzave,
funksioni ityre ėshtė i idhur pėr njė materie speciale,
e cila gjendet nė to dhe quhet purpuri i tė parit (rodopsinė)
pėr krijimin e sė cilės nevoitet vitamina A.
Kur drita bie nė thupėrza rodopsina absorbon energjinė e
dritės, duke e transformuar nė lumirodopsinė. Energjia e absorbuar nga drita i jep
lumirodopsinės sasi tė madhe tė energjisė sė lirė. Nga kjo, nė pjesė tė sekondės
lumirodopsina ndahet nė metarodopsinė i cili ėshtė i
paqendrueshėm dhe ndahet nė retinėn dhe skotopsinė. Skotopsina shkakton potencial
elektrik lokal i cili vepron direkt nė mėmbranėn e
thupėrzave duke shkaktuar potencial receptor.
Impulset pėrcillen deri te qelizat
ganglionale, tė cilat transmetojnė impulset
nervore ēdo 5 sekonda, bile edhe kur retina ndodhet nė
errėsirė tė plotė.
Para tė gjitha kėtyre fenomeneve dhe mrekullive tė
panumėrta tė Krijuesit tė pėrsosur, nuk na mbetet tjetėr, vetėm ta
lavdėrojmė dhe ta falenderojmė nga thellėsia e zemrės
duke e kujtuar versetin Kur’anor:
Argumentet e
urtėsisė sė jashtėzakonshme janė tė dukshme nė ēdo gjė
tė gjallė qė njeriu vėzhgon.
Urtėsia, plani dhe projektimi i jashtėzakonshėm qė
mbizotėrojnė nė gjithė natyrėn, pasqyrojnė pa asnjė
dyshim ekzistencėn e Krijuesit qė sundon gjithēka.
Ky ėshtė All-llahu i hirėmadh
i cili i ka pajisur tė gjitha gjallesat me
karakteristika tė jashtėzakonshme, duke i treguar
njeriut shenjat e qarta tė ekzistencės dhe tė fuqisė sė
Tij.
All-llahu i madhėrishėm nė Kur’anin fisnik thotė:
“Ai ėshtė Zot i qiejve
dhe i tokės dhe ēka ka midis tyre, pra Atė adhuroje, e
nė adhurimin ndaj Tij bėhu i qėndrueshėm. A di pėr Tė ndonjė emnak (adash) tė
ngjajshėm?!"
(Merjem, 65)
Ja,
kėshtu All-llahu i madhėrishėm na ka lajmėruar se
shprehja pėr Qenjen e lartė hyjnore “All-llah” nuk i
vihet askujt prej njerėzve, por ėshtė e posaēme vetėm
pėr Qenjen e Tij Fisnike.
Nė kėtė mėnyrė All-llahu i
madhėrishėm e provokoi mbarė njerėzimin nė njė qėshtje
me mundėsi zgjedhjeje, ngase emri ėshtė nė kompetencėn e
njeriut pėt ta zgjedhur. Edhe pse nė kėtė
ekzistencė jetojnė besimtarė, pabesimtarė, djaj, exhinė,
njerėz e tė tjerė. A mos ke dėgjuar
pėr dike se e ka quajtur veten me emrin All-llah, apo e
ka emėrtuar tė birin me emrin All-llah? Jo kjo kurrė nuk ka ndodhur, e as qė
do tė ndodhė ndonjėherė, ngase All-llahu i madhėrishėm e
ka bėrė tė posaqėm kėtė emėr vetėm pėr Qenien e Tij
Fisnike. Askush prej njerėzve
nuk mund ta bėjė njė gjė tė tillė. Madje as ata
njerėz qė pretenduan se janė zotėr si Faraoni, Nemrudi
etj. nuk patėn guxim e as qė
u shkoi ndėrmend ta quajnė veten me emrin All-llah !
Psikologu danez Vander Hoven, paraqiti hulumtimin e tij
nė ndikimin e fjalės “All-llah” te
pacientėt dhe tė personat e shėndoshė.
Profesori danez vėrtetoi zbulimin e
tij nė bazė tė studimeve tė bėra tė njė numėr i madh
pacientėsh nė periudhėn tre vjeēare.
Disa nga pacientėt e tij ishin jo
musliman, tė tjerėt musliman.
Rrezultati ishte i shkelqyer e sidomos tek ata qė vuanin
nga ankthi dhe depresioni.
Psikologu nė fjalė kishte thėnė se
muslimanėt tė cilėt rregullisht e lexojnė Kur’anin janė
nė gjendje tė mbrohen nga sėmundjet psikike.
Ja si e ka shpjeguar
psikologu nė fjalė veprimin e secilės shkronjė tė fjalės
“All-llah” nė shėrimin e sėmundjeve psikike.
Nė studimin e tij shkencėtari i
lartėpėrmendur ka theksuar se me rastin e leximit tė
shkronjės sė parė “A” lirohet sistemi respirator duke
kontrolluar frymėmarjen.
Leximi i konsonantit velar “L” gjuha duhet lehtė ta prek
qiellzėn duke bėrė njė pauzė tė shkurtėr, e lehtėson
procesin e frymėmarjes.
Ndėrsa leximi i shkronjės sė fundit
“H” mundėson lidhjen nė mes tė mushkėrive dhe zemrės,
dhe kjo lidhje kontrollon ritmin e zemrės.
Pra, theksimi i fjalės “All-llah”
vėn barazbeshėn e sistemit kardiorespirator.
Kur’ani famėmadh ka qenė dhe do tė jetė mrekullia mė e
madhe, ngase nė ēdo kohė zbulohen begatitė, fshehtėsitė
dhe depot e pafund tė tij.
Ai gjithnjė paraqet risi dhe freski pėr besimtarėt, ilaē
trupor dhe shpirtėror, siē aludon verseti i Kur’anit
fisnik:
Dr Ahmed El Kadi nė qytetin Panama
Siti tė Floridės, vėrteton ndikimin e Kur’anit fisnik nė
organizmin enjeriut. Eksperimentin e tij e bėri nė grpin
e muslimanėve, jomuslimanėve dhe tė shurdhėve, duke
matur pulsin, tensionin e gjakut, shkallėn e djersitjes,
temperaturėn e lėkurės, EKG, EEG dhe EMNG.
Hulumtimet vėrtetuan te
besimtarėt arritjen e qetėsisė gjatė leximit tė Kur’anit
nė 97% tė ekzaminuarve.
Ndėrsa te grupet tjera
qetėsia u arrit nė 60% tė ekzaminuarve.
Rezultatet e kėtij hulumtimi pėrputhėn me atė qė All-llahu
i madhėrishėm ka thėnė nė Kur’anin fisnik para 14
shekujve:
“All-llahu e shpalli tė
folmen mė tė mirė, librin, tė ngjashėm nė mrekulli, tė
pėrsėritur herė pas here (me kėshilla e dispozita), qė
prej (dėgjimit tė) tij rrėnqethen lėkurėt dhe zemrat e
tyre. Ky (libėr) ėshtė udhėzim i
All-llahut, me tė udhėzon atė qė do. E atė qė All-llahu
e lė tė humbur, pėr tė nuk ka ndonjė udhėzues”.
(Ez Zumer, 23)
Nė kėtė verset
Kur’anor vėrehet se leximi i Kur’anit vepron nė lėkurėn
dhe zemrėn e njeriut, tė ciėn e ka vėrtetuar hulumtimi i
lartėpėrmenduar.
Ekzistojnė versete tė shumta qė vėrtetojnė qė Kur’ani
vepron duke qetėsuar shpirtin, zemrėn dhe sistemin
nervorė.
All-llahu i Gjithėfuqishėm i drejtohet mbarė njerėzimit
duke u thėnė:
“O
ju njerėz! Juve ju erdhi nga Zoti
juaj kėshilla (Kur'ani) dhe shėrimi i asaj qė gjendet nė
kraharorėt tuaj (nė zemra), edhe udhėzim e mėshirė pėr
besimtarėt”.
(Junus, 57)
Edhe nė hadithe tė shumta tė
Muhammedit a.s. keni argument
nė veprimin e bukur tė Kur’anit fisnik. Muslimi
transmeton nė Sahihun e tij thėnien e Muhammedit s.a.v.s.
qė ka thėnė:
“Nuk mbledhen njerėzit nė ndonjė shtėpi tė All-llahut qė
lexojnė Kur’an dhe e studiojnė nė mes vete, e tė mos
lėshohet siguria (qetėsia) dhe i mbulon mėshira, i
rrethojnė melekėt dhe All-llahu do t’i pėrmend nė mesin
e atyre qė janė tek Ai”.
Pra, a ka gjė mė tė bukur se Kur’ani
?
A ka gjė mė tė bukur se versetet i
tij?
A ka argument mė tė fuqishėm tė All-llahut
se Kur’ani famėmadh i cili ėshtė dhe mbetet mrekulli e
pėrherė nė duart tona deri nė Ditėn e Gjykimit.
“Ne
u kemi sjellė njerėzve nė kėtė Kur'an shembuj nga ēdo
lėmi e nevojshme, ashtu qė ata tė marrin pėrvojė (mėsim)”.
(Ez Zumer, 27)
All-llahu i madhėrishėm nė Kur’anin
fisnik urdhėron dhe thotė:
“Pasha agimin kur ai shkrep (frymon)”
(El Tekvir, 18)
“Fale namazin kur zbret (nga
zeniti) dielli, e deri nė errėsirėn e natės dhe duke
bėrė lutjen (namazin) e agimit. Vėrtet, lutja e agimit ėshtė e
pėrcjellur”.
(El Isra, 78)
Kur’ani
famėmadh inkurajon tė fjeturit heret dhe zgjimin qė nė
agim. Nė njė hadith thuhet:
“Popullit tim i ėshtė dhėnė bereqet nė mėngjes herėt”.
Ndėrsa nė hadithin tjetėr thotė:
“Dy rekatet e namazit tė sabahut kanė mė shumė vlera se
dunjaja e ēka nė tė”
Pra nė Kur’anin fisnik All-llahu i madhėrishėm betohet
nė agimin qė frymon. Shikimi i
agimit qė vėrehet me zemėr tė hapur, ai me tė vėrtetė
frymon. Nė kėto skena kosmike tė paraqitura me
bukuri, shkelqim dhe elegancė u dhurohen ndjenjave tė
fundit njerėzor. Kėto paraqitje
kosmike njeriu intelektual i pranon me ndenja poetike.
Nė kėtė mėnyrė shpirti njerėzor lidhet me shpirtin
kosmik nėpėrmjet shprehjes sė bukur dhe inspirative,
kėshtu shpirti kosmik rrjedhė nė shpirtin njerėzor
fshehtėsitė e tia duke
reflektuar Fuqinė Hyjnore e cila qendron pas, dhe e cila
fletė sinqerisht pėr tė vėrtetėn e besimit.
Tė mirat qė pėrfiton njeriu nga tė zgjuarit heret nė
mėngjes janė: pėrqindja e ozonit nė ajėr ėshtė mė e
lartė nė agim. Ky gaz ndikon
pozitivisht nė sistemin nervor dhe gjallėron aktivitetin
mendorė, duke bėrė qė kulmi i aktivitetit mendorė dhe
fizik i njeriut tė jetė herėt nė mėngjes. Rrezet
e diellit nė lindjen e tyre janė pėrafėrsisht nė ngjyrė
tė kuqe, dhe ėshtė i njohur tashmė ndikimi stimulus pėr
nervat, pėr aktivitet fiziologjik tė organizmit tė
njeriut.
Zgjimi herėt nė mėngjes parapėngon
paraqitjen e krizave hipertenzive dhe sėmundjeve
trombembolike.
Shkencėrisht ėshtė vėrtetuar sasia mė e lartė e
kortizonit nė gjak ndodhet nė mėngjes, duke arritur
nivelin 72-75 mikrogram nė 100ml. plazmė. Por gjendja mė
e ulėt e tij haset nė mbrėmje, ku arrin nė nivelin nė mė
pak se 7 mikrogram nė 100 ml. plazmė. Dihet se kortizoni ėshtė substancė
“magjike” qė rritė aktivitetin e organizmit.
Kortizoni vepron nė qelizat e
organizmit dhe nė procesin e imunitetin. Gjithashtu kortizoni parandalon
reaksionin inflamator nė proceset alergjike.
Rol tė veēantė kortizoni luan nė
gjendjet e stresit, niveli i tė cilit rritet nė gjak.
All-llahu i madhėrishėm nė Kur’anin famemadh thotė:
“Ai
ėshtė qė nėnshtroi detin, qė prej tij tė hani mish tė
freskėt, e prej tij tė nxirrni stoli qė i mbani (i
vishni), e i sheh anijet si ēajnė (lundrojnė) nė tė (me
ushtimė e ēajnė ujin nė det). Ua
nėnshtroi qė tė shfrytėzoni nga begatitė e Tij dhe ashtu
tė falėnderoni (Zotin)”.
(En Nahl, 14)
Peshku nė tė gjitha llojet e tij
ėshtė njė ushqim i mirė pėr njeriun, qė nė kohėt e
lashta.
Pėrmban sasira tė mėdha proteinash.
Vaji i peshkut ėshtė burimi mė i pasur i vitaminave tė
tretshme nė yndyrna, mė e rėndėsishmja e tė cilave
vitamina A, vepron kundėr dobėsimit tė shikimit nė
errėsirė, vitamina D, e domosdoshme pėr rritjen e
eshtrave dhe kundėr sėmundjes sė rakitizmit tek fėmijėt. Peshku ėshtė njė burim i mirė i
kalciumit. Sasia e zvogėluar
e kalciumit shkakton spasme muskujsh (tetonia),
zgjerimin e zemrės (dilatimi) si dhe rritjen e
permeabilitetit tė mėmbranės sė qelizave nervore.
Peshku ėshtė burim kryesorė i jodit,
i cili ėshtė lėnda e domosdoshme pėr funksionimin e
gjėndrės tiroide. Sasia e
jodit nė organizėm ėshtė 14 mg. Jodi ėshtė i rėndėsishėm
pėr formimin e tiroksinės i cili e mban nė nivel
intenzitetin e metabolizmit nė qeliza.
Peshku pėrmban edhe fosfor, i cili
luan rol tė rėndėsishėm nė proceset metabolike tė
organizmit. Eshtrat pėrmbajnė
sasi tė mėdha tė kalcium fosfatit.
Shkenca bashkėkohore ka zbuluar se: 100gr. peshk pėrmban
16% proteina, 9% yndyrna, 20gr kalcium, 29gr hekur,
0.5gr fosfor dhe disa vitamina B.
Peshku pėrbėn ushqimin kryesorė pėr njė numėr tė madh
njerėzish. Pėr kėtė All-llahu, Krijuesi i Urtė i
favorizon krijesat e Tij, duke bėrė qė nė ujėrat e
lumenjve dhe tė detrave tė gjendet njė burim i
pashtershėm ushqimi.
“Edhe kafshėt Ai i krijoi
dhe nė saje tė kėtyre ju mund tė mbroheni (nga tė
ftohtit), keni edhe dobi tė tjera dhe prej tyre hani”.
(En Nahl, 5)
Me siguri
njeriu nuk mund tė vazhdojė me jetė normale, nėse i
mungon ushqimit tė tij mishi, qė ėshtė ushqimi mė i
pasur me proteina.
Mishi karakterizohet nga fakti se, yndyrnat qė ndodhen
nė tė kanė fuqi kalorike tė lartė, po ashtu ėsht i pasur
me hekur, fosfor, vitaminė B, dhe vitamnė A.
100 gr. mish e furnizojnė trupin merreth 5% tė nevojave
tė tij pėr proteina.
Proteinat pėrmabajnė 10 deri nė 20%
tė masės qelizore. Nukleo
proteinėt e bėrthamės dhe citoplazmės qelizore janė
genet qė kontrollojnė tėrė funksionin e qelizės dhe
pėrcjelljen e dukurive trashėguese.
Enzimet e pėrbėrė nga proteinat katalizojnė reaksionet
kimike ne qelizė, pra ato kontrollojnė funksionet
metabolike nė qelizė.
Rroli kryesorė i albumineve ėshtė
mbajtja e shtypjes koloido-osmotike, i cili parapengon
humbjen e plasmės nga kapilarėt.
Melēia e kafshėve ėshtė njė depo pėr shumė lėndė
ushqyese dhe shumė vitamina, veqanėrisht A,D,B,
proteina dhe hekur. Pėr kėtė arsye
ajo pėrdoret pėr kurimin e anemisė sė rėndė.
Ndėrsa truri i kafshėve ėshtė i pasur me fosfor, i
domosdoshėm pėr punėn dhe vitalitetin e nervave, si dhe
me elemente tė tjera, si bakri dhe zinku. Mungesa e bakrit shkakton anemi
mikrocitare.
Zinku ėshtė pjesė pėrbėrėse e
enzimit Karboanhidraza e cila gjindet nė sasi tė madhe
nė rruazat e kuqe. Ky enzim ėshtė pėrgjegjės pėr
lidhjen e shpejtė tė karbon dioksidit me ujė nė rruazat
e kuqe dhe kapilarėt periferik, si dhe pėr lirimin e
shpejtė tė karbon dioksidit nga kapilarėt e gjakut tė
mushkėrive nė hojėza.
Zinku ėshtė pjesė pėrbėrėse e
dehidrogenazės laktike si dhe pėrbėrės i disa
peptidazave qė janė tė rėndėsishme pėr tretjen e
proteinave nė aparatin digjestiv.
Zink ka mjaftė edhe nė pankreas dhe
shumė lehtė lidhet me insulinėn. Mungesa e
proteinave pėr njė kohė tė gjatė shkakton sėmundje si:
- Ulja e mesatarės sė rritjes
- Deshtimi dhe ērregullimi i procesit digjestiv
- Inaktiviteti i mėlqisė
- Anemia
- Nefropatia
- Ngecje mendore
- Tė ėjntura tė gjeneralizuara
Nė Kur’anin famėmadh njė kaptinė e quajtur “Milingona”
tėrheq vėmendjen e njeriut pėr tė llogjikuar dhe
medituar nė madhėshtinė e Krijuesit tė Gjithėfuqishėm,
nė krijimin e kėtij insekti pėr tė cilin Kur’ani thotė:
"O
ju buburreca, hyni nė vendet tuaja qė tė mos u copėtojė
Sulejmani dhe ushtria e tij duke mos ju vėrejtur".
(En Neml, 18
Shkenca
bashkėkohore ka zbuluar se milingona pėrgjason me
njeriun nė zakone. Ato ndėrtojnė qytete, hapin
rrugė nėntokėsore, depozitojnė ushqimin nė depot ė
veēanta. Fiset e milingonave i
shpallin luftė njėra-tjetrės dhe fitimtari merr robėr
lufte. Pa dyshim qė
milingonat kanė njė qytetėrim tė quditshėm specific.
Ekzistojnė disa lloje milingonash qė
merren me mbjelljen e barėrave pėr ushqim dhe gjuajnė
lloje tė caktuara krimbash dhe lavrash.
Ushtarėt (e milingonave tė bardha)
janė mė tė mėdhenjė se milingonat punėtore dhe kokat e
tyre janė mė tė mėdha dhe mė tė forta. Kur qyteti
sulmohet nga milingonat tjera, ushtarėt mblidhen nė
hyrje tė tij, ngjiten sipėr njėra-tjetrės, duke formuar
njė mur tė gjalė
Milingonat
jetojnė nė shoqėri me shumė insekte. Janė gjendur
rreth 2000 lloje insektesh tė ndryshme
brenda vendbanimeve tė
milingonave. Milingonave u pėlqen njė substancė e
ėmbėl (vesa e mjaltit) qė e marrin nga gjethet dhe
drunjtė e pemėve.
Organizimi i mirė i punės sė milingonave ka arritur deri
aty sa tė ndėrtojnė dhoma tė veēanta
pėr ”insektet e nektarit” qė ruajnė.
Kokrra e grurit nėse lihet nė fole, do tė rritet e do tė
mbijė, gjė qė do tė shkatrronte folenė e saj. Por
milingona e ndanė kokrrėn e grurit nė dy apo katėr pjesė duke e
prishur kėshtu embrionin e saj.
Kush e udhėzoi milingonėn tė mėsonte
kėto gjėra?! Pa dyshim Krijuesi i Gjithėfuqishėm,
siē e pėrshkruan verseti Kur’anor:
“Madhėroje larg tė metave Zotin tėnd, mė tė lartėsuarin!
I cili krijoi dhe
pėrsosi,
Dhe i cili pėrcaktoi e
orientoi”
(El A’ėla, 1-3)
Fjala e gjelbėrt pėrmendet nė shumė
versete tė Kur’anit fisnik, veēanarisht nė ato qė
pėrshkruajnė gjendjen e banorėve tė Xhennetit dhe
kėnaqėsitė qė rrethojnė ata.
Rikujtojmė versetet duke medituar:
“Aty
rrinė tė mbėshtetura nė mbėshtetėse tė gjelbra e shtroja
tė bukura”
(Er Rrahman, 76)
“Kanė tė veshura petka mėndafshi tė hollė e tė gjelbėr
dhe tė mėndafshit tė trashė”
(El Insan, 21)
“…ata
veshin rroba tė gjelbra prej mėndafshi tė hollė e tė
trashė…”
(El Kehf, 31)
Psikologėt kanė konstatuar se
ndikimi i ngjyrės te njeriu ėshtė teper i madh. Janė
kryer eksperimente tė shumta qė bėjnė tė qartė se,
ngjyra ndikon nė reagimin apo vetėpėrmbajtjen e njeriut,
dhe e bėjnė atė tė ndihet i gėzuar apo i trishtuar, tė
ketė tė ftohtė apo tė nxehtė, madje ndikon edhe nė
personalitetin e njeriut dhe nė kėndvėshtrimin e tij pėr
jetėn.
Muhammedi a.s. ka thėnė:
“Shikimi nė gjelbėrim dhe ujė qetėson syrin”
Sot spitalet dekorojnė ngjyrėn e mureve qė ndihmon pėr
shėrimin e tė sėmurėve.
Eksperimentet dhe studimet psikologjike kanė bėrė tė
qartė se: ngjyra e verdhė - gjallėron sistemin nervor;
ngjyra e kuqe e mbyllur - qetėson nervat; ngjyra blu e
bėn njeriun tė ndien ftohtė; ngjyra e kuqe e bėn njeriun
tė ndien ngrohtėsi.
Shkencėtarėt kanė arritur nė pėrfundimin se, ngjyra e
vetme qė ngjallė gėzimin nė shpirtė dhe nė mendime, si
dhe qė ndez te njeriu shkėndijat e gėzimit dhe tė
dashurisė pėr jetėn, ėshtė ngjyra e gjelbėr.
Eksperimenti mė interesant qė argumenton ndikimin e
ngjyrės sė gjelbėr nė psikėn e njeriut ėshtė nė Londėr
nė urėn “Blak Fajar” qė njihej si “ura e vetėvrasjeve”,
pasi qė pjesa mė e madhe e rasteve tė vetėvrasjeve
ndodhin mbi tė. Ndryshuan ngjyrėn nga e zeza nė atė tė
gjelbėr. si rezultat, numri i vetėvrasjeve ra menjėherė
nė 1/3.
Pra, kudo pėrreth nesh shihet urtėsia e All-llahut tė
Gjithėfuqishėm nė krijimin e bimėve dhe pemėve me ngjyrė
tė gjelbėr.
All-llahu i madhėrishėm nė Kur’anin fisnik thotė:
“
…All-llahu i do ata qė pastrohen”
(Et Teube, 108)
“
“…All-llahu i do ata qė
pendohen dhe ata qė qė duan tė pastrohen”
(El Bekare, 222)
Njė nga veēoritė kryesore tė
Islamit ėshtė pastėrtia, nga e cila buron forca trupore,
shėndeti dhe gjallėria. Njė prej atyre qė e kanė
pėrqafuar Islamin nė perėndim thotė: “Edhe sikur tė mos
kishte nė Islam asgjė tjetėr, veē pastėrtisė, ajo do tė
mjaftonte”.
All-llahu i Gjithėdijshėm nė Kur’anin e lavdueshėm
thotė:
“O
ju qė besuat! Kur doni tė ngriheni pėr tė falur namazin,
lani fytyrat tuaja dhe duart tuaja deri nė bėrryla;
fėrkoni kokat tuaja, dhe lani kėmbėt deri te nyjet”.
(El Maide, 6)
Nga dobitė e shumta ta avdesit tė
vėrtetuara shkencėrisht po cekim.
- parandalimi i transmetimit tė shumė sėmundjeve
bakteriale qė pėrcillen nėpėrmjet lėkurės dhe ndotjes sė
duarve
- aktivizimi i qarkullimit tė gjakut duke fėrkuar
gjymtyrėt
- parandalimi i sėmundjes sė sinusėve
- ndjenja e freskėsisė trupore e shpirtėrore
- parandalimi i sėmundjeve tė lėkurės.
Dobitė e larjes sė trupit, veēanarishtė pas
marrėdhėnieve intime janė:
- aktivizimi itrupit dhe menjanimi i plogėshtisė
- pakėsimi i kongjestimit tė gjakut nė lėkurė dhe nė
organėt gjenitale, gjė qė e pėrcjellė gjakun nė organet
vitale tė trupit si zemra e truri
- larja siguron normalizimin e funksioneve tė lėkurės,
mė tė rėndėsishmėt e tė cilave janė: pėrqimi i
ndjeshmėrisė, rregullimi i temperaturės dhe mbrojtja e
organizmit.
- larja siguron pastrimin e lėkurės nga djersa dhe
sekrecionet yndyrore.
Pėr kėtė All-llahu i madhėrishėm nė Kur’anin fisnik
thotė:
“E
kur tė pastrohen, atėherė afrohuni atyre ashtu siē u ka
lejuar All-llahu”.
(El Bekare, 222)
All-llahu i madhėrishėm nė Kur’anin
fisnik thotė:
“Dhe
rrobat tua pastroi!”
(El Mudethir, 4)
Pastėrtia e rrobave ėshtė kusht pėr
vlefshmėrinė e namazit dhe adhurimeve tė tjera. Ėshtė e
njohur vlera e rrobeve pėr mbrojtjen e njeriut nga tė
ftohurit dhe nga burimet e ndotjeve bakteriale.
Islami ka njė pozicion tė qartė nė ruajtjen e mjedisit.
Qėllimi i ruajtjes sė mjedisit ėshtė tė krijohen kushte
optimale pėr njė ndėrveprim harmonik mes njeriut dhe
mjedisit, si njė tėrėsi e vetme, pasi ndotja nga
individi qė ka karakter lokal, heret a vonė shėndrohet
nė njė ndotje tė pėrgjithshme tė mjedisit.
All-llahu i Plotfuqishėm nė Kur’anin famėmadh pėrkujton:
“E
kur atyre u thuhet: "Mos e prishni rendin nė tokė"! Ata
thonė: "Ne jemi vetėm pėrmirėsues (paqtues)!"
(El Bekare, 11)
Teknologjia e sotme e shfajėson
veten e saj para botės, se po pėrpiqet ta zhvillojė dhe
tė krijojė mirėqenie nė emėr tė njė jete sa mė komode,
ndėrsa njerėzit janė tė detyruar tė thithin helmin e
fabrikave dhe tė sakrifikojnė, duke vėnė nė rrezik vetė
ekzistencėn e tyre, duke prishur rendin dhe ekuilibrin
nė Tokė.
Ruajtja e mjedisit, pra, nuk ėshtė vetėm bindje ndaj
rregullave Kur’anore, por njė ēėshtje jetike pėr tė
gjithė banorėt e planetit tonė.
Zhvillimi gjithnjė e mė i madhė i industrisė pa
aplikimin e masave mbrojtėse tė pėrshtatshme shpie te
ndotja e madhe e ajrit dhe e ujit, qė e rrezikon sė
tepėrmi shėndetin e njeriut.
Sot, njerėzimi duhet qė, sa mė shpejtė, me tėrė diturinė
dhe forcėn, tė angazhohet nė luftė kundėr shfarosjes sė
llojeve biologjike, dhe ēdo gjėje tjetėr qė ėshtė e
lidhur me prishjen e barazpeshės ekologjike botėrore.
All-llahu i Plotėfuqishėm krijoi qiejt e tokėn dhe i
fali bukurinė mahnitėse. Ia nėnshtroi tė gjitha kėto
njeriut, tė cilit i dha mendjen, qė t’i shfrytėzojė pėr
tė mirėn e tij. Njeriu tani mund tė zgjedhė: ose ta
kultivojė dhe ta zhvillojė nukurinė e natyrės, dhe t’i
kontribuojė prosperitetit tė vet, ose ta shėmtojė
bukurinė e natyrės, dhe t’i ndihmojė kėshtu shkatėrrimin
e tij.
Planet ynė – Toka, pėr ēdo ditė po merr njė dukje
tjetėr, duke i ngjarė njė gruaje plakė me grim, port ė
vrazhdė, tė mjerė, nė tė cilėn gjithnjė e mė pakė ka
vende pėr jėtė tė qetė.
Ėshtė fatal fakti se sot nė botė, sipas statistikave ēdo
vit hidhen nė ajėr 200 milion tonė dioksid sulfuri, i
cili nė bashkėveprim me avullin e ujit shndėrrohet nė
thartira tė njohura si “shi thartor”. Po ashtu ēdo vit
nė dete dhe oqeane hidhen 1.500 kilometra kubė ujė tė
ndotur industrial.
Radio nukleidet qė lirohen nga 417 reaktorė atomikė gati
e kanė mbuluar qiellin tonė.
Rreziku i zhdukjes sė mbėshtjellėsit tė ozonit, i cili e
mbronė botėn e gjallė nė tokė nga rrezet ultravjollcė,
ėshtė gjithnjė e mė i madhė.
Edhe mbeturinat e ndryshme industriale, gazrat e liruara
nga automjetet ndotin vazhdimisht mjedisin, ushqimin dhe
ujin me plumb, zhivė, arsen, kadmium, fosfat, me materie
tė ndryshme radioactive dhe materie tė tjera helmuese.
Pėrveē industrisė, nė ndotjen e mjedisit marrin pjesė
plehrat kimike dhe mjete tė tjera mbrojtėse kimike, tė
cilat sot pėrdoren shumė nė bujqėsi. Bota sot njeh afro
4 milion substanca kimike, prej tė cilave 60 mijė
pėrdoren nė bujqėsi.
Shkenca bashkėkohore informon se 250 mijė substanca
kimike janė potenciale mutagjene (deformojnė gjenet).
Kėto janė substanca kimike qė shkaktojnė ndryshime tė
pakthyeshme (ireverzibile) nė vetitė
trashėguese-gjenetike tek njerėzit.
All-llahu i madhėrishėm pėr kėtė tėrheq vėrejtjen nė
Kur’anin famėmadh:
“E
kur atyre u thuhet: "Mos e prishni rendin nė tokė"! Ata
thonė: "Ne jemi vetėm pėrmirėsues (paqtues)!
Veni re, ata nė tė
vėrtetė janė shkatėrruesit, por nuk e kuptojnė”.
(El Bekare, 11-12)
Ėshtė njė betim i vetėm nė Kur’anin
fisnik, pėr tė cilin All-llahu i madhėrishėm thotė se
ėshtė njė betim i madh. Nga teksti Kur’anor vėrehet
zakonisht se njerėzit nuk janė tė vetėdijshėm pėr
madhėshtinė e kėtij betimi. Vetė fakti se kemi tė bėjmė
me betim madhėshtorė, regon se nė tė duhet pėrqėndruar
posaqėrisht vėmendjen pėr shkak tė rėndėsisė sė tij
shumė tė madhe. Betimi nė vete pėrmban diēka kolosale,
sepse nga Ai varet vetė ekzistimi i Gjithėsisė. Pozita e
yjeve tregon zakonisht rendin dhe harmoninė e kozmosit.
Tani tė shohim si tingėllon ky betim i madh nė gjuhen e
Kur’anit famėmadh:
“Betohem nė shuarjen (perėndimin) e yjeve.
E ai ėshtė betim i madh,
sikur ta dini!”
(Vakia, 75-76)
Kuptimi i kėtij betimi ėshtė
pėrcaktuar me tri fjalė. Kėto fjalė janė: mevaki, nuxhum
dhe adhim. Tė fillojmė shpjegimin e kėtyre fjalive me
rend te kundėrt:
Adhim, d.m.th. i madh, madhėshtor, i fuqishėm, kolosal,
i jashtėzakonshėm
Nuxhum, ėshtė shumėsi i fjalės nexhm, qė d.m.th.yjet.
Mevaki, ėhstė shumėsi i fjalės mevaki’a dhe kjo fjalė
ėshtė pėrkthyer nė shumė mėnyra. Kėshtu Feti Mehdiu e
kupton mevaki si “perėndim i yjeve”, Sherif Ahmeti si
“shuarje e yjeve”, Hasan Nahi si “ēasti i perėndimit tė
yjeve”.
Por mevaki nuk e tregon kohėn kur ka ndodhur diēka (mevakit-njėsi
vakti), por pėrkundrazi vendin ku ndodh diēka. Po t’i
shfletojmė fjalorėt e gjuhės arabe, do tė shohim se
mevaki do tė thotė: vend, lokacion, pozicion, pozitė.
Duke pasur parasyshė kėtė, pėrkthimi i versetit Kur’anor
ėshtė:
“Por
jo! Betohem nė pozitat e yjeve. Dhe vėrtetė, ky ėshtė
betim madhėshtor sikur ta dini!”
(Vakia, 75-76)
Pozitėn e ndonjė objekti nė univera
(yjet, galaktikat, mjegullnajat) i pėrcaktojmė me dy
koordinata: rektascenzionin dhe deklinacionin.
Pėr shikuesit nga Toka, ndryshimi i pozitės sė yjeve
ėshtė i pandėrperė; yjet “rrėshqasin” nga lindja nė
perėndim, pėr tu paraqitur pėrsėri nė lindje.
Por ky ėshtė vetėm ndryshim imagjinativ i pozitės. Kjo
ėshtė evidente edhe gjatė stinėve tė vitit.
Mirėpo yjet kanė edhe lėvizjet e tyre, tė cilat nė
krahasim me diellin, janė mė tė shpejta pėr disa dhjetra
km/s. Kėto lėvizje mund tė vėrehen vetėm nė intervale tė
gjata kohore.
Duhet ditur se ekzistojnė yje qė dalin dhe humbasin ēdo
ditė (cirkumpolare), por gjithashtu ekzistojnė yje qė
muk dalin kurrė (anticirkumpolare).
Ekzistojnė gjithashtu yje, qė pėr shkak tė pozitės qė
kan nė qiell, ne nuk i shohim kurrė. Kėta janė yjet e
qiellit jugor.
Duke marrė parasysh largėsinė e pabesueshme tė yjeve,
ata na duken tė palėvizshėm. Nė realitet nuk ėshtė
kėshtu. Hapėsira nė mes tė yjeve rritet pėr ēdo sekondė,
ndėrsa Universi ėshtė nė zgjėrim e sipėr. Yjėsia e
Virgjėreshės pėr ēdo sekondė ėshtė pėr 1.200 km tė tjera
larg prej nėsh. Yjėsia e Ujorit largohet nga Toka 60 km.
nė sekondė.
Pozita e yjėve, graviteti dhe barazpesha kozmike janė nė
lidhje tė ngushtė, prandaj nuk mund tė ndodhė asnjė
ndryshim nė pozitėn e ndonjė ylli e tė mos shprehet nė
hapsirėn pėrreth tij.
Mirėpo, secili ndryshim nė kozmos ėshtė i sinkronizuar
dhe i harmonizuar, prandaj pėr kėtė nuk kemi pasoja nė
pėrmasa katastrofash.
Sot ėshtė e mundur qė nė bazė tė lėvizjes sė yjeve tė
pėrcaktohet vjetėrsia e tyre, paraqitja dhe zhvillimi i
galaktikave nė gjendjen dhe formėn e tanishme.
Sot astronomėt, pėrveē nevojės qė tė dinė nė cilėn pjesė
tė qiellit t’i drejtojnė teleskopėt e tyre dhe tė
shikojnė galaktikat e zbehta tė largėta dhe pozitėn e
vėrtetė tė yjeve, pėr mbajtjen e kursit tė satelitėve
artificialė, ata kanė nevojė tė dinė dhe tė sigurojnė
ndihmėn e nevojshme pėr drejtimin e sondave kozmike.
Yjet lėvizin me sigari pak kah ne, pak larg nesh me
shpejtėsi radiale. Pėr shkak tė lėvizjeve tė tyre, yjet
nuk kanė vend tė njejtė.
Astronomėt e ardhshėm tė cilėt do tė vijnė pas nesh, do
tė shohin qiellin ndryshe nga ne, dhe ndoshta do t’i
ndryshojnė emrat e yjeve!
Kėshtu, dituria e tanishme mbi lėvizjen e yjeve,
mundėson tė kemi njohuri pėr tė ardhmen dhe pėr tė
kaluaren e kupėz qiellore.
Kur’ani herė-herė pėrdor ndonjė fjalė tė cilėn
bashkėkohėsit nuk janė nė gjendje ta kuptojnė apo ta
shpjegojnė, por All-llahu i madhėrishėm e di qė breznitė
e ardhshme do ta zbulojnė dhe do ta shpjegojnė, siē e
pėrshkruan verseti Kur’anor nė vijim.
“Ne
do t'ua bėjmė atyre tė mundshme qė t'i shohin argumentet
Tona nė horizonte dhe nė veten e tyre deri qė t'u bėhet
e qartė se ai (Kur'ani) ėshtė i vėrtetė”. (Fussilet, 53)