Kush pi duhan

Duke u bazuar në raportin e 2001-tës nga qendra për kontrollim dhe parandalim të sëmundjeve, mbizotrimi i duhanit tek meshkujt arrinte 25.7% dhe te grate arrinte 21.5%, gjë që paraqet një reduktim (pakësim) nga të dyja gjinitë nga viti 2000. Rreziku ndryshon sipas moshës, grupeve etnike dhe vendeve gjeografike.

Duhani në fëmijëri dhe në rini

Derisa duhani është në rënie tek te rinjët, përdorimi i parë i cigareve është ngritur rreth 30% tek te rinjët (adoleshentët) mes viteve 1988 dhe 1996. Çdo ditë, më tepër se 3000 të rinjë bëhën përdorues të rregullt të duhanit. Me 2001 American Heart Association me statistikat e saj raportoi se rreth 30% e nxënësve në shkollat e mesme dhe më tepër se 63% studentë kanë provuar duhanin. Përqindja më e lartë është tek te rinjët kaukazian. Një studim sugjeron se vajzat e reja të cilat kanë përdorur kontraceptivë gojor (përmes gojës) janë në rrezik të pjesërishëm për duhan (që të dyja gjinitë në fjalë janë nw në rrezik të lartë). [Shikoni çrregullimet dhe të metat neurologjike më poshtë] Duhani është një lloj “droge” e menjëhershme: të rinjët të cilë kanë pirë (thithur) 100 apo më shumë cigare, bazuar në një raport, në përgjithësi nuk janë në gjendje ta ndërprejnë madje edhe nëse dojnë.

Në 1998-tën një studim vlerësoi se reklamimi mund të jetë përgjegjës për një të tretën e të rinjëve që pijnë (e përdorin) duhan(in). Rregullat (ligjet) e reja po e bëjnë edhe më të vështirë për reklamuesit e duhanit që të nxisin shitjen e duhanit tek te rinjët, por shumë studentë e përdorin duhanin, me gjithë fushatat (kampanjat) e shumta dhe të shpeshta kundër duhanit.

Hapi më i rëndësishëm për parandalimin e duhanit tek fëmijët është se prindërit s’duhet ta pijnë (përdorin) duhanin. Një studim raporton se parashkollorët prindërit e të cilëve pijnë duhan, i gjejmë ata (d.m.th. parashkollorët) si duhanxhi të ardhshëm. Studimi tregoi që prindërit e përpiktë janë shumë më të suksesshëm në parandalimin e fëmijëve të tyre prej pirjes së duhanit se sa ata prindër të cilët i lënë pas dore këto rregulla. Atyre fëmijëve që u është bërë shprehi (zakon) shiqimi i TV-së dhe qëndrimi në shtëpi (mosdalja jashtë në qytet p.sh.), janë më afër kontrollës së prindërve dhe mundësia e përdorimit të drogës, alkoolit dhe duhanit është më e vogël. Fëmijët e lënë pas dore (neglizhuar) nga prindërit e tyre, ose fëmijëve që u mungojnë prindërit, mundësia është për katër herë më e madhe për të përdorur drogë, alkool dhe duhan, se sa ata fëmijë që jetojnë me prindërit ku kanë një jetë të strukturuar mirë.

Duhani tek moshat e vjetra

Tek të vjetrit mundësia e përdorimit të duhanit është më e vogël. Njerëzit prej 55 deri në 64 vjet, rreth 24% janë duhanxhi. Mes 65 dhe 74 përdorimi i duhanit bi në 15%, dhe mbi 75 vjet kjo vlerë bie në 8%.

Kombësia dhe gjinia

Përqindja e përdorimit të duhanit ndryshon ndër popuj në të gjitha prapavijat etnike, madje edhe në një vit.  Këto janë përqindjet e meshkujve prej më të lartës tek më e ulta: 

http://www.who.int/whr2001/2001/archives/1999/en/pdf/chapter5.pdf

Këtu janë shifrat apo thënë më mirë vlerat e për përdorimin e duhanit në Botë dhe janë të marrura nga Organizata Botërore për Shëndetësi e Kombeve të Bashkuara UN, më saktësisht në web faqen:

Gjeografia

Edhe gjeografia (vendi) ndikon në duhan.

Shihet edhe nga tabela se vendet e zhvilluara si SHBA, disa shtete të Europës e vende të tjera të zhvilluara në kontinentet tjera prijnë në pirjen e duhanit. Kurse vendet në zhvillim e kanë një mesatare më të vogël.

Niveli i edukimit

Ata të cilët e kanë edukimin më të ulët kanë një përqindje më të lartë (37.5% ku vitet e shkollimit të këtyre njerëzve sillen prej 9 në 11) se sa ata të cilët kanë edukim më të lartë (14% që e kanë përfunduar kolegjin).

Faktorët psikologjik

Faktorët psikologjik luajnë një rol shumë të madh në predispozitën (ndjeshmërinë apo parakushtet) për të pirë duhan.

• Depresioni është një faktor i rrezikshëm që njihet mirë sa i përket për çështjen e duhanit dhe e rrit rrezikun për fillim të përdorimit të duhanit qysh në rini. Në të vërtetë, nikotina mund të stimulojë recptorët në trurin e njeriut që të përmisoj gjendjen e brendshme tek shumë njerëz duke shkatuar depresion në mënyrë gjenetike.
• Njerëzit me vetvlerësim të ulët dhe të rinjët me probleme të të sjellurit kanë një rrezik të madh për duhan.
• Ekspertët janë të ndarë në atë se është një ndërlidhje në mes duhanit në rini në njërën anë dhe vet rinisë në anën tjetër dhe një rritje e rrezikut për disa çrregullime shqetësuese.

Faktorët gjenetik

Provat tani fuqishëm mbështesin faktorët gjenetik si një faktor i madh i rrezikshëm për varshmërinë e nikotinës, dhe rikërkimet tani vëjnë në shenjë gjenet e veqanta që mund të jenë me përgjegjësi. Në zbulime është një cenueshmëri (dobësi) e përgjithsme gjenetike në varshmërinë (prezencën) e duhanit dhe alkoolit. (Për disa njerëz të cilët dëshirojnëtë ndalojnë pirjen e alkoolit si dhe të duhanit, një process i dyfishtë i shërimit do të ishte i efektshëm.)

Faktorët ekonomik

Disa studime sugjerojnë se lirimi i duhanit e bën të mundur pirjen e duhanit më tepër se sa duhet. Për shembull, shtetet që kanë taksa të ulta për duhanin, kjo është një përparësi për duhanxhinjët. Dhe, në anën tjetër ngritja e çmimit të taksave  si dhe vet ngritja e çmimit të duhanit e bën më të pakët përdorimin e duhanit tek njerëzit, d.m.th. e redukton apo e pakëson numrin e duhanpirësve.

Përktheu: Osman D. Gashi