1.Besimi(Imani).

Të shqiptuarit me gojë, të vërtetuarit me zemër dhe të zbatuarit me gjymtyrë.

Shtohet me punimin e veprave dhe thënieve të mira. Pakësohet apo zvogëlohet me mëkate.

Lejohet përjashtimi në iman (thënia: unë jam mumin (besimtar) inshallah).

Përjashtimi nuk konsiderohet dyshim në besim, por ajo është një praktikë e njohur tek dijetarët.

Nëse pyetet ndonjëri: A je mumin (besimtar) ti?Atij i lejohet të thotë: Unë jam besimtar inshallah, apo shpresoj të jem besimtar. gjithashtu i lejohet të thotë: Kam besuar në Allahut, engjëjt, librat, të dërguarit …

Fjala hauarixh është shumësi i fjalës harixheh që do të thotë: i dalur, ndërsa në esencë hauarixh konsiderohet çdo njeri që është ndarë nga Aliu r.a. në betejen e Sifinit, ku në fillim e detyruan Aliun të pranonte gjykimin dhe pastaj i thanë se përse ke pranuar të gjykosh ndërmjet dy grupeve në betejë, nderkohë që gjykimi i takon vetëm Allahut.

Hauarixhët janë quajtur harrurrijeh për shkak të përqëndrimit të tyre në këtë vendin Harrurra, pas kthimit nga beteja e Sifinit.

Në atë kohë numri i tyre arrinte në 12 mijë.

Aliu r.a. i polemizoi ata dhe disa prej tyre u kthyen në të vërtetën, ndërsa të tjerët i lufoi derisa i mundi ata.

Që nga kjo kohë hauarixhët u përçanë në disa grupe dhe që të gjithë ata bashkohen në thëniën se Aliu r.a., Uthmani dhe pjesmarrësit në betejen e deves janë kafira.

Ata bëjnë kafir çdokënd që është i kënaqur me gjykimin e Aliut, apo të dy gjykimeve apo edhe njerin prej tyre i konsideron të saktë.

Gjithashtu, ata bëjnë kafira praktikuesit e mëkateve të mëdha duke thënë se lejohet rrebelimi ndaj imamit nësë është i padrejtë.

Çdokush që ka ardhur pas tyre dhe ka bazat e thëniet e tyre apo ka pasuar metodikën e tyre, konsiderohet hauarixh.

Murxhiet janë ata të cilët i kanë pezulluar veprat nga imani.

Më ekstremët prej tyre thonë: “Imani është të njohurit e Allahut me zemër.”

Gjithashtu thonë se besimin (imanin) nuk e dëmton mëkati sikurse edhe vepra e mirë nuk i bën dobi kufrit (duke bërë analogji-kijas).

Tek ata imani është diçka që nuk ndryshon as nuk shtohet, as nuk pakësohet.

2. Emrat dhe Cilësitë e Allahut.

Pohojnë për Allahun çdo gjë që Allahu ka pohuar për veten e Tij dhe që ka pohuar për Të i dërguari i Tij, pa krahasim.

Mohojnë për Allahun çdo gjë që ka mohuar Allahu për vetën e Tij dhe që ka mohuar për Të i dërguari i Tij.

Besimi i tyre në emrat dhe cilësitë e Allahut është pohim pa përngjasim dhe pa pastrim (nga cilësitë që nuk i ka) duke mos i mohuar Cilësitë që posedon.

Muatilët janë ata të cilët mohojnë cilësitë e Allahut. Ata quhen ndryshe edhe si xhehmije. Janë emërtuar kështu për shkak të Xheh ibn Safuan Tirmidhiut.

Mushebihet janë ata të cilët përngjasojnë cilësitë e Allahut me cilësitë e krijesave.

Ata thonë se Allahu posedon dëgjim, sikurse dëgjimi i njerëzve. Në krye të përngjasuesve (mushebihet) janë hakemijet, të cilët janë pasuesit e Hisham ibn Hakem er Rafidij. Ai pretendoi se Allahu i Lartësuar (Allahu është i pastër nga kjo) ka trup që mund të perceptohet  deri në fund. Ata thonë se Ai është i gjatë dhe i gjerë dhe se gjatësia e Tij është e barabartë me gjerësinë e Tij.

Në radhët e përngjasuesve futen edhe xheualikijet, të cilët janë pasuesit e Hisham ibn Salim Xheualikij Rafidij, i cili thotë se Allahu i Lartësuar ka fizionominë e Ademit.

Në radhët e përngjasuesve futen, gjithashtu, edhe hauarijet, të cilët janë pasuesit e Daud Hauarit, i cili i përshkruan Allahut të gjitha organet e njeriut, përveç organit gjenital dhe mjekrrës.

Gjithashtu, nga radhët e përngjasuesve numërohen edhe keramijet, të cilët pretendojnë se Allahu ka trup. Përveç këtyre ka edhe shumë të tjerë.

Imamët dhe dijetarët janë ballafaquar duke i kundërshtuar dhe kritikuar ata dhe i kanë refuzuar pretendimet e tyre dhe shumicën e tyre i kanë quajtur jobesimtarë dhe i kanë konsideruar të dalur nga Islami.

Në çështjen e cilësive të Allahut, grupi që konsiderohet se është më së shumti i përhapur janë esharitë.

Medhhebi i esharive që ekziston sot në botën islame i referohet Ali ibn Ismail ibn Ebi Besher el Esharij el Basrij, për të cilin El Makrizi ka thënë: “Ai e ka marrë medhhebin e mutezilëve nga Xhubai (dijetar prej mutezilëve), pastaj ka kuptuar që kjo gjë është e gabuar dhe  e braktisi atë dhe ka pasuar rugën e Abdullah ibn Kulabit. Më vonë vazhdoi metodologjinë e Abdullah ibn Kulabit në çështjen e cilësive të Allahut dhe të kadasë e kaderit. Një grup prej njerëzve që posedojnë dije anuan nga ai dhe mendimet e tij dhe polemizuan në mbrojte të ideve të tij. Medhhebi i Ebil Hasen el Esharij u përhap dhe njerëzit u detyruan të pasojnë idetë e tij. Pastaj kjo gjë u përhap pothuajse në të gjitha vendet islame. Eshariu vdiq në vitin 324 h.

Është i obliguar besimi në kader, në të mirën dhe të keqen, të paktën dhe të shumtën, të dukshmen dhe të padukshmen, të dashurën dhe të urryeren, fillimin dhe fundin.

Allahu ka vendosur caktimin e tij ndaj robërve dhe ka caktuar për ta atë që nuk mundet askush t’i ikë dëshirës së Allahut të Lartësuar dhe ta tejkalojë caktimin e Tij, por të gjithë ata i nënshtrohen caktimit  të Allahut.

Krijesat i nënshtrohen patjetër asaj që Allahu ka caktuar. Kjo është drejtësi nga Zoti ynë i Lartësuar. Ai dëshiroi për ne adhurimin dhe e deshi atë, është i kënaqur për të dhe urdhëroi për të. Ai nuk urdhëroi për mëkatin dhe nuk e deshi dhe nuk e pëlqeu atë për ne, por e caktoi atë dhe deshi që mëkati të ekzistonte.

Ai që vdes, vdes me caktimin e Tij.

Kaderijtë janë ata të cilët e mohojnë kaderin dhe në të shumtën e rasteve me këtë emërtim emërtohen mutelizët.

Xhebrijtë janë ata të cilët thonë se njeriu është i detyruar në veprat e tij dhe nuk posedon vullnet për të vepruar, por shembulli i tij në caktimi e Allahut është sikurse penda në frymën e erës dhe ai nuk ka mundësi të zgjedhë. Ky është medhhebi i xhehmijëve.

Mutezilët janë grup i kelamijëve (skolastikëve) që janë shfaqur në pjesën e parë të shek. II hixhrij. Kulminacionin e vet e arritën në etapën e parë të sundimit të abasitëve. Emërtimi i tyre vjen nga fjala itizal që do të thotë veçim, pasi udhëheqësi i tyre Uasil ibn Ata u largua nga mexhlisi i Hasan el Basriut dhe u veçua nga ata me thënien “Ai i cili bën mëkat të madh nuk konsiderohet as kafir as besimtar, por konsiderohet se ndodhet në një gjendje të ndërmjetme midis kufrit dhe imanit.

Kur Ualisi u largua nga mexhlisi i Hasanit me të u bashkua edhe Amër ibn Ubejdi dhe ata dy i pasuan ithtarët e tyre. Pasuesit e tyre u quajtën mutezilë që do të thotë të veçuarit.

Mutezilët janë një grupacion që bazohen në logjikë dhe kanë ekstemitet në të, derisa i japin përparësi logjikës para citateve kuranore dhe haditheve.

Mutezilët kanë 5 baza kryesore mbi të cilat ndërtohet medhhebi i tyre.

Ato janë: Drejtësia (adli), Njësimi (teuhidi), gjendja e ndërmjetme midis kufrit dhe besimit (bejne menziletejn), realizimi i premtimit dhe realizimi i dënimit (el uadu uel uaid), urdhëri për të mirë dhe ndalimi nga e keqja ( emru bil maruf ue nehij anil munker). Këtyre bazave u japin kuptime me të cilat i kanë kundërshtuar të gjithë muslimanët dhe atë që aludon sheriati (feja).

Edhe pse ky grupacion mund të konsiderohet i shuar si mutezile, shumë nga idetë, mendimet, bazat e tyre janë prezente tek ibaditë, shijat, ithneasherijet, zejditë, por edhe tek disa që i referohen Ehli Sunetit  dhe e quajnë veten e tyre si aklanijin (moderrnista) apo si ithtarë të rrymës fetare të ndritshme, si dhe me terma të tjera.

Pejgamberët posedojnë cilësi me të cilat njihen. Vërtetësia e tyre nuk përzihet me ata që pretendojnë se janë pejgamberë, përveç atyre që janë të padijshëm.

Allahu i Lartësuar i përforcon ata me argumente dhe muxhize (mrekulli). Ata janë të mbrojtur, në atë që përcjellin prej Allahut të Lartësuar nuk gabojnë, nuk gënjejnë dhe nuk harrojnë.

Gjithashtu, ata janë të mbrojtur nga mëkatet e mëdha për shkak të devotshmërisë ndaj Allahut që posedojnë, kurse në mëkatet e vogla ka mospajtim (se a ka mundësi që të bien në te apo jo).

Metodika e mutezilëve është se çdonjëri që bën atë që është e panatyrshme (jo normale) është profet. Pasi të panatyrshmen nuk mund ta bëj askush përveç profetëve. Ata përgënjeshtruan veprimet e magjistarëve dhe falltorëve. Gjithashtu edhe kerametet (mrekulli që u shfaqen njerëzve) e njerëzve të mirë i përgënjeshtrojnë.

Kjo është metodologjia e shumicës së tyre në këtë çështje.

Metodika e esharive në këtë është se ata thonë se çdo ndodhi që është e jashtëzakonshme, konsiderohet e panatyrshme, por nuk konsiderohet muxhize (mrekulli) përveç nëse kësaj i bashkangjitet pretendimi për profet. Kështu që, kush nuk është realisht profet nuk do të ketë mundësinë që t`i shfaqen këto muxhize nga ana e tij në formën se si shfaqen ato profetit të vërtetë. Profetit të vërtetë i shfaqen këto muxhize qartë, realisht (që njerëzit mund ta përceptojnë atë), dhe kur të sfidohen njerëzit të mos kenë mundësinë që ta bëjnë të njejtën, ata që e kundërshtojnë dhe e përgënjeshtrojnë atë.  

Kurse sa i përket pagabueshmërisë, ata kanë thënë se profetët janë të mbrojtur nga mëkatet, pasi që u shpallet atyre. Kanë mospajtim në mëkatet e vogla dhe të thjeshta (se a ka mundësi që të bien në to apo jo).

Rafiditë që do të thotë refuzim: është term me të cilën i emërtoi Zejd Ibën Aliu ibën Husejni ata të cilët iu ndanë nga ai pasi që ia dhanë bejan (zotimin për bindje ndaj tij) në Kufe pasi ai (Zejd ibën Aliu) ua mohoi fyerjet që ia bënin Ebu Bekrit dhe Umerit. Ai u tha ju më refuzuat mua dhe u quajtën refuzues (rafide). Eshariu në librin e ti “Mekalatë” i quan me këtë emërtim (rafide) të gjithë ata që refuzojnë hilafetin e Ebu Bekrit dhe të Umerit prej shijave.

Disa nga njerëzit kanë menduar se Mehdiu nuk do të paraqitet (metodologjia e tyre në këtë çështje nuk konsiderohet dalje nga besimi i Ehli Sunetit, pasi ata argumentohen me disa argumente që i kanë marrur sipërfaqësisht dhe mendojnë se kjo është e saktë dhe kjo është ajo që aludojnë këto citate).

Nga këto hadithe është ajo që transmetohet nga Resulullahu (salallahu alejhi ue selem) se ka thënë: “Nuk është Mehdiu vetëm se Isai i biri i Merjemes (alejhi selam).” E transmeton Ibën Maxhe dhe hadithi është i dobët.

Shumë nga grupacionet e devijuara kanë pretenduar se udhëheqësit e tyre janë Mehdiu. Sikurse Mehdiu i marokianëve Muhamed ibën Tumerti, i cili ishte një gënjeshtar, zullumqar, u imponua me padrejtësi, sundoi me zullum dhe vrau shumë njerëz, shkeli dhe e bëri të lejuar robërimin e grave të muslimanëve dhe fëmijëve të tyre, ua mori pasurinë atyre.

Ai i vendoste disa nga njerëzit e tij të gjallë në varreza dhe i urdhëronte që kur ky të thërrasë ata të ngrihen nga varret dhe të dëshmojnë se ai është Mehdiu për të cilën ka porositur Resulullahu (salallahu alejhi ue selem), pastaj i vriste që mos ta përgënjeshtrojnë atë. Ai i emërtoi pasuesit e tij xhehmije, mohues të cilësive të Allahut, të folurit e Tij, se Ai është lartë krijesave të Tij, se qëndron mbi Arsh, se do ta shohin Atë muslimanët Ditën e Gjykimit. Gjithashtu, i quajti Muehidin (monoteist) dhe lejoi të luftohet çdonjëri që i kundërshton nga dijetarët dhe besimtarët. Ai e quajti vetën Mehdiu i pagabuar.

Pas tij praqitet edhe një Mehdi tjetër ateist që quhej Ubejdullah bin Mejmun Kadah. Ky e kishte gjyshin çifut dhe ka preardhje nga një familje mexhusite (zjarrputiste) dhe pretendoi se i përket familjës së ehli bejtit, pastaj pretendoi se është Mehdiu për të cilin përgëzoi Resulullahu (salallahu alejhi ue selem). Ai u bë sundues dhe çështja e tij u bë e madhe. Pas vdekjes e morën sundimin pasardhësit e tij që ishin mohues dyfytyrsha dhe ata ishin armiq më të mëdhenj të Allahut dhe të Dërguarit të Tij në trojet e Magribit arab, Egjiptit, Hixhazit, Shamit. Në kohën e tyre u shtua gurbetizimi i Islamit.

Shumë nga bidatçinjtë që janë teprues në madhërimin e dijetarëve të tyre konsiderojnë se do të bëjnë shefat të gjithë ata që i madhrojnë ata (nga njerëzit).