Etika e ndërveprimeve

Për të drejtuar një biznes nevojiten shumë faktorë, si: marketingu, mbajtja e llogarive, personeli, mendjemprehtësia e profesionit dhe shumë e shumë faktorë të tjerë. Mirëpo, fillimisht zgjedhja e biznesit, cilido qoftë ai, duhet të jetë e drejtë dhe në përputhje me mësimet dhe parimet islame.
Biznesi që ka të bëjë me kumar (bixhoz/lojëra fati) është kategorikisht kundër vlerave islame, ashtu siç e dimë mirë se bixhozi dhe llojet e tij janë shpikje dhe trillime të djallit. Veç kësaj, njerëzit që punojnë me fajde (kamatë) janë të ngjashëm me ata që janë të prekur nga shejtani. Pra, edhe nëse zgjedhim çfarëdolloj biznesi, duhet të kemi parasysh se doemos duhet të hyjmë në fusha e lëmi që u sjellin dobi njerëzve dhe të mos i lëndojmë ata. Paraja duhet të fitohet në mënyrë të pastër, duke mos e toleruar në asnjë mënyrë përfshirjen tonë në korrupsion, i çfarëdo lloji qoftë ai.

I Lavdishmi në ajetin vijues thotë: “Ata që e hanë kamatën, ata nuk ngrihen ndryshe veçse si i çmenduri nga të prekurit e djallit. Kjo sepse thanë: ‘Edhe shitblerja nuk është gjë tjetër, por njësoj si kamata’! E Allahu e ka lejuar shitblerjen, por e ka ndaluar kamatën. Atij që i ka arritur këshillë (udhëzim) prej Zotit të tij dhe është ndalur (prej kamatës), atij i ka takuar e kaluara dhe çështja e saj mbetet te Allahu; e kush e përsërit (pas ndalimit), ata janë banues të zjarrit, ku do të mbesin përgjithmonë.”¹

Po ashtu, në ajetin e mëposhtëm, Allahu xh.sh. thotë: “O ju që besuat, mos e hani kamatën që po e shumëfishoni dhe kini frikë (dënimin e) Allahut, që të gjeni shpëtim.”2

Do të flas shkurtimisht mbi kamatën, apo siç e quajmë ne “paranë me fajde”. Sot kemi shumë mendime mbi këtë temë dhe kam bindjen se një mendim më shumë nuk do të lëndojë askënd. Mendimi im është shumë i thjeshtë. Fjala kamatë apo fajde do të thotë interes, shtim, rritje. Disa thonë se kamata është interes vetëm atëherë kur të kalojë shumën e legalizuar, pra, nëse interesi qenka i madh, atëherë na qenka kamatë ose fajde.

Ajo që do kisha dashur të dija është: Në radhë të parë, kush e legalizoi kamatën? Pa dyshim se Zoti nuk e bëri këtë. Prandaj, pasi që tani e kemi të ditur se legalizimi i kamatës qenka bërë nga njeriu, atëherë nuk na intereson se sa është sasia e interesit, sepse faktori veprues këtu është njeriu. Çka ndodh me njeriun, kur përfshihet në mbledhjen e pasurisë përmes kamatës? Ai bëhet rob i parasë, sepse lakmia e nxit në veprat e tij. Është shumë e vështirë t’u ndihmojmë të tjerëve kur kemi marrë hua nga banka dhe kur të mendojmë se paratë që i kemi në bankë, përfundimisht do të na pasurojnë edhe më shumë. Mirëpo, a mund ta kalojmë jetën pa kamatë, kur të gjithë do të bëhemi të aftë për ta përdorur paranë për atë që është krijuar, si mjet; pra paraja qenka mjet, as më shumë e as më pak. Të merret kur e kërkon nevoja dhe të harrohet kur nuk kemi nevojë. Kjo është mënyra sesi ta lëvizim një tregti të mirë. Tregtia është e lejuar për ne, kurse kamata na është ndaluar. Kamata e shndërron njeriun në vegël të parasë. Si rrjedhim, mund të themi se dobitë dhe vlerat janë shumë të rëndësishme në krijimin dhe themelimin e biznesit dhe pas kësaj, ato duhen zbatuar në të gjitha fushat e menaxhimit. Sipërmarrësit mashtrues e trajtojnë stafin në mënyrë të padrejtë, tregtojnë me kamatë dhe korruptohen; të tillët janë njerëz që nuk i kuptojnë pasojat e sjelljes dhe moralit të tyre. Herët a vonë e vërteta do të dëgjohet dhe ata do ta humbin besimin e klientëve, stafit dhe partnerëve në biznes.

Allahu i Madhërishëm na porosit në Librin e Tij: “O besimtarë, kur merrni hua prej njëri-tjetrit për një afat të caktuar, shkruajeni atë. Dhe nga mesi juaj le të shkruajë një shkrues i drejtë e të mos ngurrojë nga të shkruarit ashtu siç e ka mësuar Allahu. Le të shkruajë, atij le t’i diktojë ai që pranon borxhin e t’i frikësohet Allahut, Zotit të tij e të mos lëre mangut asgjë nga ai. E në qoftë se ai që ngarkohet me borxh është i paaftë mendërisht, është i mitur ose nuk është në gjendje të diktojë, atëherë le të diktojë drejt kujdestari i tij. Kërkoni të dëshmojnë dy dëshmitarë burra nga mesi juaj, e në qoftë se nuk janë dy burra, atëherë një burrë e dy gra, nga dëshmitarët që i pëlqeni. (Dy gra në vend të një burri) Pasi nëse njëra prej tyre gabon, t’ia përkujtojë tjetra. Dëshmitarët të mos refuzojnë kur të thirren. Dhe mos përtoni për ta shkruar atë dhe afatin e tij, i vogël qoftë ose i madh, sepse kjo është më e drejtë tek Allahu, më e fortë për dëshmi dhe më afër mosdyshimit. Vetëm nëse është tregti e menjëhershme që ushtroni mes jush, atëherë nuk përbën ndonjë mëkat nëse nuk e shënoni. Por, kur bëni shitblerje, dëshmojeni! E ai (pronari i pasurisë) nuk dëmton as shkruesit as dëshmitarët, e nëse e bëni (dëmtimin), ai është mosrespekt i juaj (ndaj dispozitave të Allahut). Kini frikë Allahun se Allahu ju dhuron dituri, Allahu është i gjithëdijshëm për çdo gjë. Nëse gjendeni në udhëtim dhe nuk gjeni shkrues, atëherë merrni peng (paradhënie ose kapar). E nëse i besoni njëri-tjetrit, ai të cilit i është besuar le ta zbatojë atë (amanetin) që i është besuar, dhe le ta ketë frikë Allahun, Zotin e tij. Mos e fshehni dëshminë, sepse kush e fsheh atë është gjynahqar me zemrën e vet, Allahu e di se çfarë veproni.”3

Këtu shohim rëndësinë e të shkruarit të ndonjë kontrate gjatë marrjes së huasë apo kur të tregtojmë me njerëz si dhe nevojën e pranisë së dëshmitarëve në çastin e nënshkrimit të kontratës. Është me rëndësi të ceket se gjatë shkrimit të kontratës duhet të kemi dy dëshmitarë; nëse atypari nuk gjenden dy burra të gatshëm, atëherë na nevojiten një burrë e dy gra. Përse obligohemi të posedojmë dy gra në vend që të kemi një burrë e një grua? Kjo bëhet për ‘ne’ gratë, për arsye se familja është shumë me rëndësi dhe si rrjedhim, mund të anojmë në anën e saj, pra në anën e familjes.

Dikur, personalisht kisha rastin të dëshmoj një shembull të ngjashëm mu në familjen time; motra ime thoshte se ajo anon nga bashkëshorti i saj, ishte një çështje private. Ky ishte rasti që më bëri të kuptoj dhe ta shoh urtësinë e Kuranit, apo thënë më mirë, ta shoh urtësinë e Allahut në vepra.

Allahu xh.sh. thotë: “O ju që besuat, mos e hani mallin e njëri-tjetrit në mënyrë të ndaluar, përveç tregtisë në të cilën keni pajtueshmëri të ndërsjelltë, dhe mos e mbytni veten tuaj (duke mbytur njëri-tjetrin). Vërtet, Allahu është i mëshirueshëm për ju.” 4

Po ashtu në ajetin vijues, Allahu xh.sh. thotë: “Plotësojeni matjen, e mos u bëni prej atyre që lënë mangut! Dhe matni me peshore të saktë e mos i lini mangut sendet e njerëzve; e mos bëni shkatërrime në tokë. Frikësojuni Atij që ju krijoi juve dhe brezat e mëparshëm.”5

“Ai e ngriti edhe qiellin dhe Ai vuri drejtësinë. Që të mos kaloni kufirin në drejtësi. Edhe ju mbani me drejtësi peshoren e mos lini mangut në peshim!”6

Po ashtu i Gjithmëshirshmi në Librin e Tij famëlartë thotë: “Të mjerët ata që masin dhe peshojnë mangut. Ata që kur matin prej njerëzve, për vete e plotësojnë, e kur u matin ose u peshojnë të tjerëve, u lënë mangut.”⁷

Nga ajo që u cek më lart mbi çështjen e biznesit dhe etikën e tij, shohim se janë të përfshira të gjitha aspektet: vullneti i mirë, sinqeriteti në të gjitha kohërat, të masim gjërat me drejtësi, të punojmë pa mashtrime dhe së fundi t’i frikësohemi Allahut të Madhërishëm. Ai e di dhe shikon çdo gjë. Nganjëherë e dimë se jemi në gjendje t’i shpëtojmë shikimit nëse veprojmë ndonjë vepër të keqe dhe të largohemi nga ato vepra të shëmtuara, mirëpo kur të mendojmë se Allahu është i pranishëm në të gjitha kohërat e në të gjitha çastet, e shohim se në realitet nuk mund t’i shmangemi kurrsesi pranisë së Tij. Ne nuk duhet të harrojmë assesi që Allahu i Plotfuqishëm vuri drejtësinë në çastin kur krijoi edhe qiellin.