Administrimi nënkupton raportin mes administratorit, aktivitetit të tij dhe qytetarit, është aktivitet përmes të cilit nëpunësi administrativ duhet të arrijë qëllimin e duhur për të cilin është ngarkuar, duke përfshirë këtu ushtrimin e pushtetit në cilësinë e zyrtarit shtetëror, dhënies së shërbimeve qytetarëve, me qëllim të realizimit të detyrave të administratës dhe funksionimin adekuat të administratorit gjatë fushëveprimeve të ndryshme të tij.
Administratori në personalitetin e vet duhet të jetë i shkolluar dhe i edukuar në nivel të duhur, profesionalisht i përgatitur për punën e tij, do të thotë se ky është kushti primar që kërkohet nga ai si fillim për detyrën e tij. Nuk mjafton vetëm kaq, ngase edukimi dhe shkollimi bëhet realitet vetëm atëherë kur në mënyrë suplementare tek ai ekzistojnë edhe cilësi të tjera që e karakterizojnë administratorin e suksesshëm dhe e tipizojnë atë si personalitet në administratë.
Meqë bëhet fjalë për një gjeneratë të arsimuar dhe të edukuar nëpër fusha të ndryshme që karakterizojnë globalizimin sot, është vështirë të gjendet administratori i duhur ngase bëhet fjalë edhe për shkollarë “të rrejshëm”. Mirëpo pika pika nga masa rrjedhin më të kompletuarit dhe më të kualifikuarit, për të cilët ka nevojë administrata bashkëkohore.


Besimi dhe besnikëria

“Çdo udhëheqës, i cili udhëheq një popull dhe e tradhton popullin e tij, Zoti atij ia ndalon të hyjë në xhenet.” Muhamedi (s.a.v.s)

Besimi është shkolla më e mirë, institucioni më i bekuar që gjendet i ngulitur në cilësitë më të mira të moralit të njerëzve dhe është i hapur për çdo njeri, nga i riu deri te plaku. Imazhin që administratori ia paraqet vetes, duke kultivuar besim tek të tjerët e sidomos tek partnerët e punës, kolegët e vet, në mënyrë direkte ndikon në suksesi e tij, pasi besimi s’ka dyshim, se përbën njërin nga indikacionet e vërteta se administratori ka karakter të mirë.
Administratori besimin ndaj të tjerëve duhet ta shfrytëzojë në mënyrë reciproke dhe permanente, por në masë të nevojshme, që do të thotë se me besim të tepruar shpeshherë mundë të biem në grackë. Në anën tjetër, në qoftëse ekziston besim i vakët mund t’i zvogëlojmë aktivitetet tona dhe t’i ngurtësojmë marrëdhëniet me të tjerët.
Administratori parimisht duhet të ngërthejë në vete dy lloje të besimit. E para, besimi në vetvete, çka do të thotë se njohuritë profesionale dhe zbatimi i tyre në praktikë varen nga besimi në vetveten, e kundërta është dyshimi në vete, që manifestohet përmes neglizhencës dhe joproduktivitetit në aktivitet. E dyta, besimi tek të tjerët, qoftë tek pala, por më e rëndësishmja është besimi tek kolegët e punës. Besimi është një faktor shumë i rëndësishëm, por duhet të jemi të kujdesshëm që të mos keqpërdoret besimi ynë. Së pari duhen njohur kolegët dhe temperamenti i tyre, duke pasur rezerva tek ata të dyshimtët, për të mos u kthyer besimi në dyshim. Me fjalë të tjera, administratori i mirë e mat impulsin e kolegëve që të përcaktojë mënyrën e veprimit, sepse besimi është i shkallëzuar dhe i takon çdokujt me përqindje.
Vështirësia e administratorit çdoherë është të fituarit e besimit te të tjerët, posaçërisht te kolegët. Raportet reciproke dhe sjelljet e tij janë shkaktarë për uljen dhe ngritjen e kredibilitetit të administratorit karshi kolegëve dhe të tjerëve. Për këtë arsye themi se sjellja e tij komunikative, njerëzore, morali i mirë dhe drejtësia janë medikamente të besimit, duke pasur parasysh çdoherë interesimin e mirë për të tjerët si dhe angazhimin për cilësinë e punës që ai bën.
Puna në veprimtarinë administrative është shoqërore dhe mjaft e ndërlikuar. Në të janë të pranishme edhe mashtrimet ose provokimet e ndryshme nga kolegët dhe mund të biem në pozitë të palakmueshme.. Politika që duhet luajtur nga administratori duhet të jetë e tillë që të mos dëmtojë askënd, duke absorbuar bindje se vërtet kemi ambicie për sjellje të mirë. Duhet pasur parasysh se sulmet dhe mashtrimet mund të jenë në mënyrë zinxhirore dhe për këtë duhet patur masë imunitare dhe lojë adekuate për mospërsëritjen e tyre. Në këtë kontekst me rëndësi janë fjalët në vijim: “Për mashtrimin e parë fajtor është ai që mashtron, për të dytin, që të dy (ai që mashtron dhe ai që beson); për të tretin, vetëm ai që beson”.
Besnikëria është ana tjetër e medaljes, vyrtit i administratorit adekuat. Muhamed Gazaliu, me plot të drejtë thotë se: “Prej kuptimeve të besnikërisë është vënia e çdo sendi në vendin që meriton. Kështu, post i jepet vetëm njeriut që është kompetent për të, funksion i jepet vetëm se njeriut të cilin aftësia e tij e ngre në atë (funksion)”. Është parim i prerë që pozita t’i jepet atij që vërtet e meriton, atij qe ka potencial administrimi dhe shprehi të mira gjatë të administruarit.
Besnikëria si vyrtit i administratorit ndikon edhe vetë në kredibilitetin e organizatës si institucion, sidomos në ato administrative pasi funksioni i tij është shoqëror, sferë ku frekuentimi i njerëzve është i madh. Interesi personal nuk duhet të nxirret para atij shoqëror sepse njeriu që bën një gjë të tillë bie ndesh me funksionin për të cilin është caktuar. Gazaliu më tej shton: “Besueshmëria kërkon që për funksion t’i zgjedhim njerëzit të cilët më së miri e kryejnë atë, e nëse zgjedhim një njeri tjetër, për shkak të epshit, korrupsionit apo afërsisë, atëherë me eliminimin e të aftit kemi bërë tradhti flagrante”.


Sinqeriteti

”Sinqeriteti është pasqyra më reale e karakterit të njeriut; ta kultivojmë atë, që karakteri ynë të mos jetë i shëmtuar.” I. Ceka

Motivet e vazhdueshme për zhvillimin e konceptit të shëndoshë të çdo individi e veçmas të administratorit në jetën dhe punën e tij rrjedhin nga sinqeriteti si dukuri e moralit të lartë njerëzor. Çdo nxitje për punë të mira dhe largim nga të këqijat instinktivisht buron nga sinqeriteti i cili gjendet në zemrën e njeriut si rezultat i formimit të karakterit të mirë të tij dhe kultivimit të kësaj dukurie nga ai. Administratori adekuat duhet të ketë sinqeritet real gjatë kryerjes së detyrës së tij me publikun, kolegët e para së gjithash me veten e tij. Administratori i vërtetë nuk duhet të ketë sinqeritet të kamufluar, të bojatisur, që të duket tërheqës para të tjerëve, sinqeritet ky i rrejshëm.
Qëllimi parësor i administratorit është shërbimi publik, ushtrimi i pushtetit dhe i punëve të tjera të përcaktuara me ligj. Për kryerje të efektshme të këtyre punëve kërkohet qëllim i shëndoshë dhe realist, larg të metave që e dëmtojnë atë dhe administratën. Lidhur me këtë Rekit thotë se duhet të pranojmë se në shumë institucione dhe firma tonat ka shumë njerëz që s’e kryejnë me ndërgjegje punën e vet, që s’janë të sinqertë, që qëllim të vetëm kanë interesin dhe përfitimin, postin, pasurinë, manipulimin me njerëzit dhe shfrytëzimin e tyre. Si pasojë e shumësisë së njerëzve të tillë janë përhapur ryshfeti dhe korrupsioni, mashtrimet, keqpërdorimet, vjedhjet, uzurpimi i të drejtave etj. S’ka dyshim se, kryerja e detyrës sa për sy e faqe nga administratori është e barabartë me vjedhjen, sepse më shumë i përket interesit personal se shoqëror. Administratori duhet të jetë i drejtë dhe funksioni i tij të jetë i lidhur direkt me sinqeritetin e tij, që rezulton me konstruktivitet gjatë punës.
Administratori i mirë nuk nënkupton vetëm profesionalizmin dhe përvojën në punë. Për t’u kompletuar si administrator duhet të ketë kultivuar besimin dhe bindjen që puna të kryhet me sinqeritet dhe këtë ta shndërrojë në shprehi të tij.


Durimi
“Askujt nuk i është dhënë begati më e mirë dhe më e begatshme se durimi.”
Muhamedi (s.a.v.s.)

Sot kur funksionet e administratës janë mjaft të ndërlikuara, shpeshherë haset në ankesa dhe vërejtje, qoftë të qytetarëve apo edhe të eprorëve, Në këto raste, administratori është ai i cili tërë vrerin e tyre mund ta kthejë në harmoni dhe qetësi duke treguar shpirtmadhësinë e tij përmes durimit. Durimi është cilësi e veçantë përmes së cilës tregohet pjekuria dhe serioziteti i administratorit në punë. S’ka dyshim se administratori i pajisur me vyrtitin e durimit ka vizion për të ardhmen e administratës dhe zgjedhjen e çështjeve administrative pa u bërë bujë për to. Në kohën në të cilën jetojmë, shpesh hasim në ankesa për menaxherët, udhëheqësit dhe njerëzit me poste të larta, të cilët për shkak të shtypjeve nga palët dhe problemet që duhet t’i zgjidhin, tërë nervozën, mosdisponimin dhe pezmin e derdhin tek njerëzit që janë ne varësi të tyre. Sjellja e tillë ndjell armiqësinë, urrejtjen, zemërngushtësinë, mosbesimin dhe mosdurimin reciprok.
Është e vërtetë që ekzistojnë edhe aso problemesh për zgjidhjen e të cilave kërkohet vrazhdësi, ku natyra e problemit dhe zgjidhja e tij e kërkon atë, mirëpo marrë përgjithësisht, çështjet qoftë administrative apo dhe jetës së përditshme zgjidhen përmes butësisë, duke qenë i qetë. Kjo për arsye se kur problemi e arrin kulminacionin e vet dhe zemërimi ynë të vetin, atëherë telashet vetëm se shtohen.
Puna e administratorit kërkon durim, e sidomos kur e kemi parasysh që shërbimet nënkuptojnë raporte të ngjeshura mes qytetarëve dhe administratorit. Qytetari shpeshherë bredh nga njëra zyrë në tjetrën, i rraskapitur nga administrata joefikase, i mbushur i tëri me vrer e mllef për avashllëkun që e vëren në funksionimin e administratës, tërë mllefin e mbledhur në vete e zbraz para administratori duke fyer administratën. Administratori që s’është i pajisur me durim qytetarit ia kthen me të njëjtin ton dhe sjellje! Durimi është virtyt që ngërthen në vete shumë mundësi për zgjidhjen e problemeve dhe çështjeve administrative në mënyrën më të mirë.


Falja e gabimeve
“Por kush duron dhe fal ajo është nga punët e mençura”
(Kur’ani, esh-Shura, 4 3)

Qenia njerëzore, edhe pse më e përsosura, është gabimtare, ajo ka të metat veta dhe aftësitë e kufizuara. Për këtë arsye ka nevojë të falet. Flaja është virtyt njerëzor dhe duhet të jetë pjesë e personalitetit të administratorit, me këtë cilësi duhet të jenë të pajisur në veçanti nëpunësi publik dhe eprori i cili ka nën vartësinë e tij administratorët e tjerë që i raportojnë atij për punën e bërë, por s’do mend se edhe një nëpunës, sado i thjeshtë të jetë në funksion, duhet të jetë falës dhe mëshirues.
Shpeshherë, administratori mund të jetë cak i sulmeve të qytetarëve, kritikave dhe reagimeve të ndryshme, ankesave të cilat mund të jenë të natyrës subjektive. Si shkak i tyre mund të jetë mosinformimi adekuat i qytetarëve për rolin e tyre në administratë dhe pozitën e tyre ndaj administratës, keqinterpretimi i informatave etj. Si rrjedhim administratori mund të bëhet cak i sulmeve, mund të përfshihet nga një breshëri kritikash, ndonëse mund të jetë i pafajshëm. Në këto raste administratori duhet t’i falë qytetarët për nervozizmat dhe keqinterpretimit e bëra.
I njëjti rast ndodh edhe me administratorët karshi elitës udhëheqëse dhe eprorëve. Që të mos arrihet deri tek faljet e shpeshta, administratori gjen formën e komunikimit me publikun dhe është i hapur me ta, për çështjet që kanë të bëjnë me të drejtën e qytetarëve. Një administrator i mirë mund të gabojë dhe di t’i evitojë edhe ato pak gabime që ai i bën, por e rëndësishme tek ai është se ai edhe fal gabimet e tjerëve duke u bërë shembull i faljes, do të thotë se nuk i përgjigjet gabimit të tjerëve me sanksionimin e njëjtë (me hakmarrje). Pra gabimi i madh duhet zvogëluar, kurse i vogli duhet humbur dhe shpejt duhet harruar me falje, sepse falja është cilësi e njerëzve të “mëdhenj”.
Me këtë themi se jo çdokush mund të fal, pra ai që fal ka vyrtite të larta njerëzore. Por çka nëse gabimet bëhen shprehi? Kur një gjë e tillë bëhet e zakonshme, falja mund të bëhet edhe më e shtrenjtë, ndërsa sanksionet ndëshkuese atëherë janë mekanizmi më i mirë për stopimin e tyre.
Kur gabimet e kapërcejnë kufirin dhe nuk janë pasojë e dobësive njerëzore, nuk janë pasojë e padijes, kur vazhdimisht dhe me qëllim përsëriten, është e drejtë të vihen sanksione dhe të ndëshkohen keqbërësit, sepse në atë rast masat ndëshkimore janë mënyra më e mirë që individët dhe shoqëria të mbrohen nga çrregullimet dhe të rikthehet klima normale për punë.
Administratori mund të bëjë edhe gabime të rënda si korrupsioni, nepotizmi, përfitimet e ndryshme të padrejta etj., dhe për to të ndiejë kënaqësi. Gabimet e tilla nuk kërkojnë trajtim human, por kategorikisht duhet të pasojë ndëshkimi. Për gabimet që i bën administratori me vetëdije të shëndoshë dhe duke mos përfillur interesin e shoqërisë, duke injoruar ligjin, ndëshkimet janë më se të nevojshme.
Administratori mund të bëjë gabime edhe pa dashje dhe nuk është i kënaqur me të, shpreh sinqerisht keqardhje dhe kërkon falje. Në këtë rast nuk duhet të ketë trajtim tjetër përveç faljes. Administratori gjatë tërë punës duhet të ketë një parim të njohur “të falet ajo çka është për t’u falur, të ndëshkohet ajo çka vërtet e kërkon një gjë të tillë”.


Guximi
"Besimi, siguria dhe vendosmëria, të gërshetuara me guximin, menaxherit ia shtojnë forcën e kreativitetit dhe rendimentin e punës.” Zeki Bejtullahu

Guximi është veti e cila menaxherin e bën të spikatur në funksionin e tij, ngase guximi dhe depërtueshmëria me vendosmëri pasqyrojnë arritjen e suksesit.
Administratori në saje të vetisë së guximit arrin t’i evitojë pengesat të cilat i dalin përpara, sado të mëdha që janë ato, vazhdimisht është syçelë dhe heton mundësinë e depërtimeve të ndryshme. Ai asnjëherë s’duhet të jetë i plogësht në punë, pa shpresë në realizimin e detyrave apo projekteve të ndryshme.. Dobësia e tij në vendimmarrje humbet rastet të shumta që rezultojnë në sukses. Le të jetë princip i çdo stafi i cili merret me përzgjedhjen e administratorëve të rinj, që përveç kushteve të tjera të parapara, të shikohet edhe guximi i tij që ka si individ, sepse s’ka dyshim se njeriu më i fortë është më me vlerë sesa ai i dobëti, edhe pse në të dy ka vlera, por kur merren parasysh tiparet e njëjta të tyre, atëherë epërsia bie tek i forti (guximtari).
Nuk do të thotë se administratori i fuqishëm ose guximtar të rrezikojë çdo herë, vend e pa vend; administratori i guximshëm rrezikon atëherë kur rreziku nuk është më i madh se dobia e veprimit. Kështu forca, trimëria, guximi dhe vendosmëria na paraqiten si cilësi që janë të pazëvendësueshme dhe tepër të nevojshme për çdo menaxher, njeri me post, punëdrejtues dhe lider; në saje të tyre largohen e pavërteta dhe e keqja, arrihet vendimmarrja e drejtë dhe e padyshimtë.
Është e sigurt se e vërteta bëhet reale në saje të guximit. Shpeshherë nga frika se ndoshta mund të largohet nga pozita si pasojë e lajmërimit të ndonjë gabimi, korrupsioni, a diçka tjetër, administratori e përbin atë (frikën), në anën tjetër administratori i guximshëm nuk ia ka frikën denoncimit të dukurive negative që paraqiten në administratë, i denoncon ato tek organet përgjegjëse.


Modestia dhe përulësia
”Urtësia është gjë e humbur e besimtarit, ku ta gjej atë, le ta marrë!”
(Muhamedi s.a.v.s.)

Njeriu ka karakterin e vet, me të cilin cilësohet dhe veçohet nga tjerët. Çdo njeri ka tiparet e ndryshme nga tjetri dhe sjellja është produkt i karakterit të tij. Pra themi se administratori përmes sjelljes së vet tregon karakterin e vet. Pra nëse ka sjellje të mirë, të mrekullueshme, të përcjellë me modesti dhe përulësi themi se është i karakterit të mirë dhe në interes të shoqërisë, në të kundërtën për administratorin me sjellje të kundërta nga të parat themi se është “dru pa fryte“.
Shumë nga administratorët mendojnë se pozita është gjithçka, madje mendojnë se përmes pozitës mund të realizojnë ato qëllime të cilat sillen rreth sintagmës “gjithçka më shumë”.
Udhëheqësi mburravec, i cili pozitën e vet e shfrytëzon për maltretimin e punëtorëve, personelit dhe zyrtarëve që janë poshtë tij, s’bën tjetër pos se e tërheq urrejtjen, hidhërimin dhe pakënaqësinë e tyre. Urdhrat, vendimet dhe vërejtjet e udhëheqësit kryelartë pranohen për shkak të trysnisë, pranohen me neveri dhe rezistencë. S’do mend se raportet e tilla jo të shëndosha shkaktojnë urrejtjen e ndërsjellë, mosdurimin, shkaktojnë ndarje, jostabilitet dhe mosbesim mes dy palëve, prandaj themi se mendjemadhësia dhe pozita janë dy elemente që më së shumti e dëmtojnë karakterin e njeriut, gjegjësisht administratorit.


Dashuria ndaj së drejtës dhe së vërtetës
“Asnjë pushtet nuk mund të qëndrojë gjatë nëse atë nuk e mbron drejtësia dhe e vërteta.” (Marcini)

Një dukuri që fatkeqësisht kultivohet tek një pjesë e nëpunësve publikë është gënjeshtra. Gënjeshtra si antonim i së vërtetës dhe drejtësisë nga administratorët praktikohet për justifikimin e gabimeve që bëjnë lidhur me funksionin e tyre. Ka të atillë që me gënjeshtër mundohen t’i largojnë përgjegjësitë nga vetja, përgjegjësitë që vijnë si pasojë e mosmbajtjes së premtimeve, e mosrespektimit të marrëveshjeve si dhe rregullave të punës. Kjo metodë e shfajësimit nuk përkon me realitetin dhe moralin njerëzor, ajo edhe më tepër e ndërlikon pozitën e tij si administrator.
Sado që të pohohet se me gënjeshtra mund t’i kalosh vështirësitë e paraqitura, kjo nuk është e vërtetë. Administratori adekuat e tregon vlerën dhe moralin e vet duke pohuar çdo herë të vërtetën, sado e hidhur të jetë ajo, ndoshta edhe në dëm të tij. Po qe se veprohet në këtë mënyrë, atëherë administratori reflekton tek të tjerët të vërtetën duke qenë çdo herë në qendër të vëmendjes për së mbari.
Në pika të shkurtra dhe qartazi, Rakit na i tregon disa nga pasojat e administratorit gënjeshtar:
“Menaxheri është shemubll për vartësit e vet dhe nëse ata vërejnë se kryepari gënjen, edhe ata fillojnë të përdorin gënjeshtrën. Pra, menaxheri nëse nuk thotë të vërtetën, bëhet shembulli i keq.
Menaxheri si qeverisës nuk duhet të mashtrojë e të gënjejë sepse ai vetë e ka pushtetin dhe qeverisjen dhe s’ka nevojë të futet në fëlliqësira të këtilla. Menaxheri mund të gënjejë për shkak të mendjemadhësisë ose inatit.
Gënjeshtrat e vazhdueshme, menaxherit ia humbin besimin te të tjerët, kështuqë s’u besohet as premtimeve e as fjalëve të tij“. Sakrifica për të vërtetën është pjesë e moralit dhe karakterit të mirë të administratorit, i cili duhet të jetë i drejtë në qëndrimet e veta, derisa të shënohet nga të tjerët si besnik dhe ta vazhdojë këtë besnikëri çdoherë.


Pranimi i gabimeve
“Të gjithë njerëzit gabojnë, e më të mirët prej gabimtarëve janë ata që shumë pendohen." (Muhamedi s..a.v.s.)

Njeriu është i kufizuar në aftësitë e veta, kur vepron mund të gabojë, e gabimet shfaqen edhe më shumë kur kemi të bëjmë me punët komplekse dhe të ngjeshura nga detyrat, siç është rasti me veprimtarit administrative. Ajo që e dallon administratorin e mirëfilltë është rrallësia e gabimeve, pranimi i tyre dhe angazhimi për mospërsëritjen e tyre.
Nuk do të thotë që administratori i mirë të mos gabojë fare, ngase kjo është e pamundur, por të ketë kujdes që gjatë punës gabimet të jenë sa më të rralla, sa më të vogla, që të mos sjellin gjendjen e kaosit në administratë.
Pranimi i gabimeve është një cilësi tjetër e administratorit që e specifikon atë si të sinqertë dhe serioz në punë. Shtrohet pyetja se çka në fakt, nëse gabimi i bërë nga administratori është shumë serioz? Çka nëse ai këmbëngul në mospranimin e gabimit të bërë? Në këtë rast ai faktikisht ka bërë dy gabime të mëdha, njëri është gabimi i bërë dhe tjetri është mbulimi i tij, kështu që duhet t’i hidhet dikujt tjetër, gjë kjo jonjerëzore. Që në fillim kemi thënë se administratori nuk është i pagabueshëm, ai insiston që gabimet e tij të jenë sa më minimale dhe të mos përsëriten më.
Në qoftë se gabimet përsëriten njëri pas tjetrit, atëherë diçka nuk është në rregull, duhet të shqyrtohen gjërat, ngase barra bie si mbi administratorin ashtu edhe mbi eprorin i cili lejon një gjë të tillë.
Fundja një gabim i bërë ka arsye edhe që të falet, por gabimet e njëpasnjëshme kurohen vetëm me sanksionim e ndëshkim. Administratorit që vazhdimisht i përsërit gabimet s’duhet lejuar fare të ngjitet në funksione dhe pozita të larta, aty ku përgjegjësia është e madhe sepse edhe pasojat janë të rënda. Për të mos ardhur deri tek gabimet zinxhirore dhe për t’i përmirësuar ata, ai mund t’i pakësojë nëse u përmbahet rregullave themelore të qeverisjes, nëse konsultohet me ekspertët nga të cilët vetëm mund të përfitojë. Kësaj mund t’i shtohet edhe mbajtja e seminareve, tubimeve dhe qarqeve në të cilat te kolegët dhe partnerët e interesuar do të përcillet praktika dhe përvojat e menaxherëve të tjerë dhe e njohësve të mire të problematikës në fjalë.
Së fundi vlen të thuhet se nëse dëshirojmë të punojmë mirë, duhet t’i gjejmë metodat më të përshtatshme, duhet t’i pranojmë gabimet e bëra dhe të synojmë mospërsëritjen e tyre.


 

Pjesë e shkëputur nga libri Qasje mbi parimet e administratës publike
te autorit Ibrahim Ceka
7.6.2009

 

Shënim: Kjo temë është publikuar në një rubrikë  të lirë dhe materialet që publikohen në të nuk do të thotë se përputhen kurdoherë me ato që redaksia e Klubit Kulturor i di për të vërteta.