Shpesh jemi mėsuar qė tė
dėgjojmė nė media tė ndryshme sė Islami nė Shqipėri
erdhi dhe u pėrhap me anė tė shpatės. Ata janė
dashakeqės ndaj Islamit, ndaj qytetėrimit, jetės dhe
progresit. Ata spekulojnė dhe flasin pa baza historike
sepse nuk hedhin shikimin prapa nė histori.
Qė nga
shekulli XI, hasim lidhje tregtare-detare tė rregullta
ndėrmjet Mesdheut, Evropės dhe Lindje sė Afėrme. Lidhje
tė ngushta me vendet arabe kishin edhe qytetet pranė
Adriatikut. Kėto lidhej datojnė qė nga lashtėsia
liro-romake dhe pėr tė vazhduar mė tej me periudhėn
osmane. Kėto lidhje kanė lėnė gjurmė tė mėdha edhe nė
trevat ballkanike. Kėtė e argumentojnė edhe monedhat e
gjetura nė zonėn e MOSTARIT nė (744-750). Kėto monedha
kanė tė shėnuar emrin e Zotit (Allahut) nė qendėr dhe
Suren Ihlas anash.
Ėshtė
vėrtetuar shkencėrisht se disa vende si: Durrėsi, Vlora, Himara, i hasim qė nė antikitet si qendra tregtare. Kėtė
e dėshmon edhe historiani i njohur i shekullit 12-tė,
Idrizi, i cili rrugėn detare e shėnon pranė detit
Adriatik shqiptar deri nė bregdetin grek.1
Kėtu nuk mund tė lihet pa pėrmendur se ka edhe shume
teologė muslimanė qė kanė depėrtuar nė Ballkan duke
pėrfshirė kėtu edhe Shqipėrinė, Shkodrėn. Dhe kjo ka
ndodhur shumė mė herėt sesa tė vinin osmanėt me shpatė
nė dorė duke pushtuar trojet e Kosovės, Shqipėrisė dhe
tė Bosnjės.2
Me ardhjen
e Perandorisė Osmane me tė vėrtetė ka pasur periudha ku
ajo ka qenė e ashpėr me shqiptarėt, pikėrisht nė
reformat e Tanzimatit. Popullsia u ngrit nė revoltė pas
njė dekreti tė nxjerrė nga sulltan Abdyl Mexhiti mė 3
nėntor 1839, qė thoshte se shtetasit duhej tė shėrbenin
nė ushtri larg vendit tė tyre Por, Perandoria Osmane
nė tė shumtėn e rasteve ka qenė mbrojtėse e tė drejtave
njerėzore, fetare, kulturore dhe territoriale tė kombit
shqiptar. Po tė shikojmė kohėn kur osmanlinjtė pushtuan
Jerusalemin dhe morėn nėn kontroll zonėn, ka fakte se
aty gjendeshin mė shumė tė krishterė sesa muslimanė. Kjo
ndodhte sepse Islami nuk ishte fe e dhunės, por e
paqes.3
Nga ana
tjetėr, kur osmanėt u larguan nga Ballkani, inkuizicioni
pati jehonė tė madhe edhe nė trojet shqiptare. P.sh.,
car Dushani nė njė dekret tė tij thotė: Kush i
ndihmon heretikėt, le tė digjet nė fytyrė dhe nė trup
dhe kush e ndihmon atė, edhe ai le tė digjet Kėtu
shihet qartė njė luftė e ashpėr fetare ndaj Islamit edhe
nė vendet fqinje.4
Kur muslimanėt kishin nėn kontroll vetėm Granadėn nė
Gadishullin Iberik, ata u pėrballėn me njė diskriminim
tė madh. Dhe me rėnien e Granadės, mė 1498, Filipi III
(1598-1621) i detyroi forcėrisht 300.000 muslimanė tė
iknin nga vendi i tyre ose tė konvertoheshin nė tė
krishterė. Kjo i hedh poshtė pretendimet se Islami ėshtė
fe e dhunės dhe se ėshtė pėrhapur nė Ballkan dhe nė
Shqipėri me rrugėn e shpatės.Me sa duket
ėshtė njė realitet krejt tjetėr?! Kush ishin ata qė
e imponuan fenė e tyre?!
Muslimanėt kurrė nuk ia imponuan Islamin asnjė shtetasi,
se po tė ndodhte kjo, sot, nė shek. XX, nuk do tė kishte
asnjė tė krishterė nė Ballkan dhe tė gjithė do ta dinin
gjuhėn arabe dhe turke. Allahu thotė nė Kuranin
famėlartė: NUK KA DHUNĖ NĖ FE. Dhe si mund tė ecė
dikush kundėr parimeve tė veta?!
Tė krishterėt jo vetėm qė u imponuan, por edhe i
detyruan me dhunė tė tjerėt qė tė konvertoheshin nė tė
krishterė.
Ėshtė mė lehtė tė jesh tolerant nė njė pozitė zotėruese
sesa nė njė pozitė nėnshtruese. Kjo gjė i ka frymėzuar
muslimanėt.
Brenda shoqėrisė muslimane nuk pati asnjėherė luftėra tė
tilla si ato qė u zhvilluan nė mes protestantėve dhe tė
tė krishterėve5.
Duhet tė pranojmė se nė Shqipėri mbizotėron njė klimė e
ngrohtė tolerante-fetare. Dhe veēanėrisht nė qytetin e
Shkodrės, pėr tė cilėn kemi meritė tė madhe ne
muslimanėtqė pėrbėjmė mė shumė se 70% tė
popullsisė.
11.1.2009
1
Qazim Lleshi, Tivari, Koha revistė pėr art shkencė
dhe ēėshtje shoqėrore. IX/3-4, 1986. Titograd; fq.
349-402. Sipas Islami nėpėr shekuj Ali Basha. 2
Eqerem Ēabej. Nė studime Gjuhėsore, V. Prishtinė ,
1997, fq. 274-279. 3
Bernard Lewiss, Islami dhe Perėndimi, 2003, fq.25. 4
Nexhat Ibrahimi. Kontaktet e para tė Islamit me
popujt ballkanikė para osmanėve. Logos-A. 1997. Fq.
24 5
Bernard Lewiss, Islami dhe Perėndimi, 2003, fq.215.
Shėnim: Kjo temė ėshtė publikuar
nė njė rubrikė tė lirė dhe materialet qė publikohen nė
tė nuk do tė thotė se pėrputhen kurdoherė me ato qė
redaksia e Klubit Kulturor i di pėr tė vėrteta.