Padukshmėria e Qenies sė Krijuesit nuk ėshtė argument
pėr mosbesim nė ekzistencėn e Krijuesit
Pyetjet fondamentale, si: a ka fund gjithėsia, a
ekziston Zoti, si duket qenia e Tij, ēfarė ndodh pas
vdekjes, a ekziston mundėsia tė ketė mė shumė se njė
perėndi, i kanė shoqėruar mendimtarėt, shkencėtarėt,
filozofėt dhe njerėzit e rėndomtė pothuajse qė nga
epokat e hershme e deri nė ditėt e sotme dhe vetėm njė
numėr simbolik i tyre nuk i ka arritur tua gjejė
pėrgjigjet e duhura kėtyre pyetjeve. Por me tė vėrtetė a
kanė pėrgjigje kėto pyetje!? Sigurisht qė po!
Pikėpamjet e filozofisė materialiste tė shekullit XIX,
se gjithėsia ka ardhur nė ekzistencė si rezultat i
rastėsisė, se ajo ėshtė e pafillim dhe e pambarim,
statike, se grimcat e atomit (pėr tė cilat materialistėt
pretendonin se kanė qenė shkaktare pėr jetėn) janė tė
pėrjetshme, tė padukshme dhe tė pandashme nga
njėra-tjetra, janė supozime sipėrfaqėsore, hipoteza, e
iluzione nga mė tė ndryshmet. Zbulimet e shkencės
moderne tė shekullit XX dhe ato tė kėtij shekulli i kanė
hedhur qė tė gjitha poshtė.
Tė gjitha pretendimet e materialistėve shkenca i ka
sqaruar dhe i ka vėrtetuar si tė pavėrteta. Pėrveēse ajo
pėrmes Teorisė sė Big Bengut -propozues i sė cilės
ishte belgu Zhorzh Lemetrė (1894-1966) - ka vėrtetuar se
gjithėsia ka pasur njė fillim dhe do tė ketė njė fund,
po ashtu ajo ka vėrejtur se gjithėsia nuk ėshtė statike,
por vjen duke u zgjeruar nė mėnyrė konstante (apo edhe
nė intensitet mė tė lartė) si rrjedhim i largimit tė
yjeve dhe galaktikave nga njėra-tjetra. Kėtė fakt e ka
vėrtetuar Edvin Habėll, astronom amerikan. Gjithashtu
shkenca ka mohuar mundėsinė e pėrjetshmėrisė sė ēdo
lėnde, duke zbuluar se atomi nuk ėshtė grimca mė e vogėl
e pandashme, siē ishte besuar pėr njė kohė, sepse si ēdo
gjė tjetėr qė ėshtė e ndashme, edhe ato grimca janė tė
ndashme nė grimca edhe mė tė vogla.
Shkencėtarėt e kaluar, por edhe ata bashkėkohorė,
gjithnjė e mė tepėr janė duke ardhur nė pėrfundimin se i
gjithė universi ka njė projektues tė pėrkryer, i cili
pėrcakton gjithēka nė gjithėsi.
Isak Njuton (1642-1727), njėri prej shkencėtarėve mė tė
mėdhenj tė tė gjitha kohėrave, zbulues i ligjit tė
gravitetit, ka theksuar se "graviteti shpjegon lėvizjen
e planetėve, por nuk shpjegon si janė vėnė nė lėvizje
planetėt. Perėndia drejton gjithēka dhe ai di si bėhet".
Ndėrsa nė njė rast tjetėr ai thoshte: Ky sistem kaq i
bukur diellor, planetėt dhe kometat do mund tė burojnė
vetėm nga sugjerimi dhe dominimi i njė Qenieje
inteligjente dhe tė fuqishme. Kjo Qenie qeveris tė
gjitha gjėrat si Sundues mbi tė gjithė dhe sipas
dominimit tė Tij. Ai zakonisht quhet Zot, Sundues,
Rregulluesi i Gjithanshėm.
Ndėrsa David Darling, njė fizikan bashkėkohor, pohon se
as koha, as lėnda, as energjia, as edhe njė njollė a
vrimė nuk ka ekzistuar nė fillim.
Se jeta nuk e ka zanafillėn si rezultat i rastėsisė
njeriut i kanė ardhur argumente tė mjaftueshme, tė cilat
sqarojnė ekzistencėn e njė fuqie tė pėrkryer mbinatyrore
dhe mohojnė rastėsinė, mundėsinė e probabilitetit.
Njeriu duke medituar pėrmes arsyes sė shėndoshė pėr atė
ēfarė ka nė qiej e tokė dhe mes tyre, pėr saktėsinė dhe
precizitetin e lėvizjes sė planetėve, pėr pėrsosmėrinė e
qenies sė tij, do tė vėrej se Universi dhe qenia e tij
duhet tė kenė qenė tė modeluar nga njė fuqi e
gjithėfuqishme, e cila ėshtė e pavarur, e pėrhershme, tė
cilėn ne e quajmė Zot. Siē thoshte Ajnshtajni: Kur ne
shohim njė modelim kompleks, kuptojmė se ai ėshtė
produkt i njė vepruesi inteligjent.
Pėr mė tepėr, zbulimet shkencore nga gjysma e shekullit
XX e kėtej kanė provuar se tė gjithė ekuilibrat fizikė
nė univers janė planifikuar nė mėnyrė aq precize, sa tė
bėhet e mundur jeta pėr qeniet organike.
Njėri ndėr filozofėt mė tė mėdhenj, Aristoteli, ka
thėnė: Zoti ėshtė shkak i tė gjitha shkaqeve, i Cili
nuk shkaktohet. Por ateistėt nuk e pranojnė kėtė fakt,
nuk ndalen me kaq dhe si rrjedhojė parashtrojnė pyetjen
se kush qe krijues i Krijuesit.
Individėt qė fenomene shoqėrore, natyrore e universale i
shpjegojnė nė mėnyrė racionale e kanė tė qartė se Zoti
ėshtė krijues dhe sundues i gjithėsisė, i Cili ėshtė i
pari i pafillim dhe i fundit i pambarim. Kėta individė
janė tė bindur se vetėm nėn kompetencėn e Zotit ėshtė
krijimi nga asgjėja, por sėrish ateistėt nuk e pranojnė
kėtė ligj logjik, tė vetėkuptueshėm.
Tė nisemi nga kėndvėshtrimi i tyre. Tė kthehemi nė
retrospektivė dhe tė orvatemi nėpėrmjet disa shifrave qė
tė gjejmė shkaqet e shkaqeve tė pėrkohshme. Tė marrim X1
dhe tė pėrpiqemi tė gjejmė shkakun e tij, qė ėshtė X2,
por lind pyetja e radhės - kush ėshtė shkaku i X2,
natyrisht se X3, nga erdhi X3, vetėm si rezultat i X4,
dhe kėshtu arsyetimi vazhdon deri nė Xn, por edhe mė tej,
deri nė infinit, nė pafundėsi.
Kėshtu krijimi i X1 nuk do tė realizohej pa krijimin e
Xn, problemi njėjtė do tė ngjante edhe nėse shkojmė deri
nė infinit. Ky fakt jep tė kuptohet se X1 nuk do tė
krijohej asnjėherė, ngase ekzistenca e tij do tė varej
nga gjithė kėto shkaqe tė pėrkohshme.
Dhe ēfarė do tė ngjante atėherė!? Asgjė! Pikėrisht asgjė!
Sepse, nė kėtė rast, nuk do tė kishim njė varg shkaqesh
tė ekzistencės siē kemi tani, por njė varg shkaqesh tė
mosekzistencės, me fjalė tė tjera nuk do tė ekzistonte
as edhe grimca mė e vogėl. Pikėrisht pse secili shkak i
pėrkohshėm po varet nga shkaqe tė tjera, po ashtu tė
pėrkohshme, dhe ky proces shkon drejt e nė pafundėsi e
regres, ndėrsa regresi nė kėtė rast ėshtė i pamundur,
sepse ne shohim se nė gjithėsi ka progres, kemi njė varg
shkaqesh tė cilat japin tė kuptojnė se shkaku
pėrfundimtar i ekzistencės sė tyre nuk mund tė jetė i
pėrkohshėm, por i pėrjetshėm, i pėrhershėm.
Duhet ta kemi tė qartė se duhet tė ketė qenė njė
shkaktar i pavarur, i cili ka krijuar shkaqe tė tjera tė
varura e tė pėrkohshme, i Cili ėshtė i pakufizuar nė
kohė dhe hapėsirė, i pakufizuar dhe i papėrcaktuar nė
kohė ngaqė i ka paraprirė asaj, ka qenė ėshtė dhe do tė
jetė i njoftuar pėr tė kaluarėn, tė tashmen pėrkatėsisht
tė ardhmen; i pakufizuar nė hapėsirė, sepse ėshtė kudo i
pranishėm dhe thyes i ēdo barriere.
Si argument pėr mosbesim nė ekzistencėn e Krijuesit
ateistėt marrin padukshmėrinė e qenies sė Krijuesit. Por
as ngjarjet historike qė kanė ndodhur, ne nuk i kemi
parė, por ja qė ato kanė ngjarė dhe ne u besojmė. Pėr
shqisat tona nuk janė tė dukshme as shpirti e mendja,
por si shpirti ashtu edhe mendja ekzistojnė, por nga
kėndvėshtrimi i njeriut pothuajse janė tė pashpjegueshme.
Gjithashtu ne nuk shohim as gėzimin e hidhėrimin, por qė
tė dyja ekzistojnė njeriu ėshtė pėrjetues i tyre. Ky
ėshtė vetėm njėri prej fakteve i cili jep tė kuptohet se
padukshmėria e qenies sė Krijuesit nuk ėshtė argument
pėr mosbesim nė ekzistencėn e Krijuesit. Ngase Krijuesi
ėshtė i dukshėm dhe i padukshėm. Ekzistenca e Tij ėshtė
e dukshme pėrmes fakteve dhe argumenteve bindėse qė
dokumentojnė pėr ekzistimin e Tij, ndėrsa vetėm qenia e
Tij esenciale ėshtė e padukshme, e paarritshme dhe e
paperceptueshme pėr ne, e cila nuk ėshtė argument pėr
mosbesim nė ekzistencėn e Tij.
Kur shqisa jonė e tė shikuarit nuk mund tu rezistojė
rrezeve tė Diellit, i cili nė krahasim me Universin
ėshtė tejet i vogėl (nga largėsia prej 1 trilion km ai
duket si njė yll nė qiell), atėherė si mund tė
pretendojmė tė shohim pamjen e vetė Qenies sė Zotit!?
Sado qė Dielli tė ketė madhėsi tė gjerė, kufijtė e tij
janė tė kufizuar dhe tė dukshėm pėr shqisat tona!
Ndėrsa faktin e ringjalljes, Zoti i Madhėruar njeriut ia
pėrkujton mėngjes e mbrėmje. Nėpėrmjet fjetjes Zoti na
sjell ndėr mend se do tė vdesim dhe nėpėrmjet zgjimit se
do tė na ringjallė. Ndėrsa nė librin e Tij tė fundit,
dedikuar gjithė njerėzimit tė tė gjitha kohėrave, Ai
thotė: Ne (u referohet atributeve cilėsive tė Tij),
jemi ata qė i lėshojmė erėrat, ato i lėkundin retė dhe
nga ato re lėshojmė shi dhe ringjallim tokėn pas tharjes
(vdekjes) sė saj. Kėshtu shpjegohet ringjallja e
njeriut.
Pėrsiatjet pėr mundėsinė e ekzistimit tė dy apo mė shumė
zotave fatkeqėsisht njė pjesė tė vogėl tė shoqėrisė
bashkėkohore ende vazhdon ta preokupojė.
Por me tė vėrtetė a do tė ekzistonte mundėsia tė ketė dy
perėndi!? Jo! Jo, sepse sikur tė ekzistonin dy e mė
shumė perėndi, do tė rrėnohej i gjithė rregulli qė
mbretėron nė botė dhe do tė shkatėrrohej e tėrė
gjithėsia! Pashmangshėm shtrohet pyetja, pse? Sepse
ekzistimi edhe i ndonjė zoti tjetėr vetvetiu jep tė
kuptohet se ai ėshtė i nevojshėm. E, njė zot qė ka
nevojė edhe pėr ndonjė tjetėr, nuk ėshtė zot. Pikėrisht
pse paaftėsia e tij po shkakton ekzistimin e tjetrit,
pastaj tjetri duhet tė ketė kompetencė, ndėrsa dy
kompetenca nuk mund tė realizohen njėkohėsisht, ndėrkaq
realizimi i njėrės e i tjetrės jo mohon aftėsinė e tė
dytit, kėshtu qė ekziston vetėm njė Zot dhe vetėm
rregulli i Tij mbretėron nė gjithėsi.
Muhamet Kransiqi
Student i Departamentit tė Sociologjisė - UP
25.7.2008
Shėnim: Kjo temė ėshtė publikuar
nė njė rubrikė tė lirė dhe materialet qė publikohen nė
tė nuk do tė thotė se pėrputhen kurdoherė me ato qė
redaksia e Klubit Kulturor i di pėr tė vėrteta.