Ajo qė
vlen tė theksohet ėshtė se dijetarėt qė janė mė rigoroz
nė ndalimin e leximin e Kuranit me para janė dijetarėt
hanefi. Shumė nga ulematė hanefi qė shtjellojnė kėtė
ēėshtje tėrheqin vėrejtje se kjo ėshtė e ndaluar dhe
duhet t`i largohemi.
Pėr tė
kuptuar se sa ishin tė ashpėr dijetarėt e medhhebit
hanefi nė kėtė, sjellim faktin se fakihu Muhamed Barkevi
(926-981h) ka shkruar njė libėr me titull "Inkadhu
Halikin"-"Shpėtimi i tė shkatėrruarve", ku shtjellon
problematikėn e leximit tė Kuranit me para[1].
Vetė titulli i librit jep tė kuptohet se sa e rrezikshme
ėshtė kjo praktikė. Mė vonė do tė sjellim disa pjesė nga
ky libėr, por sė pari do tė citojmė disa thėnie nga disa
libra tė tjerė hanefi autoritativ dhe shumė tė njohur.
Nė librin
"Ihtijar", i cili llogaritet nga librat mė autoritativ
tė hanefive thuhet:
“Nėse (i vdekuri) porosit (lė testament) qė nga pasuria
e tij tė paguhet dikush t`i lexoj Kuranin nė varrin e
tij, ky testament ėshtė i papranuar (batil), pasi ėshtė
nė kuptim tė marrjes me qira”[2].
Kurse
Ibėn Ebil Iz Hanefi nė librin "Sherhu Tahavije", faqe
672 thotė:
“Sa i
pėrket marrjes me qira (me pagesė) tė njerėzve pėr tė
lexuar Kuran, pastaj dhurimin e kėtij shpėrblimi tė
vdekurve. Kėtė nuk e ka praktikuar askush nga tė parėt
tanė e as nuk ka urdhėruar askush nga imamėt e fesė
(dijetarėt), e as nuk e ka lejuar dikush kėtė. Marrja me
qira vetėm me qėllim tė leximit ėshtė e ndaluar dhe nė
kėtė nuk ka mospajtim, por mospajtimi ėshtė nė atė se a
lejohet marrja me qira (me para) pėr t`ia mėsuar
(Kuranin) dikujt (shkrimin apo pėrmendėsh), apo diēka e
ngjashme, nė tė cilėn pėrfitohet ndonjė dobi nga dikush
tjetėr. Shpėrblimi i arrin tė vdekurit, vetėm nėse vepra
ėshtė pėr hir tė Allahut, kurse nė kėtė rast (kur
lexohet me para) adhurimi nuk ėshtė i dėlirė me
sinqeritet (pra ėshtė i pėrzier). Pėr kėtė, shpėrblimi i
fituar nga kjo nuk konsiderohet nga tė cilat i dhurohet
tė vdekurve. Prandaj nuk ka thėnė askush se lejohet tė
marrim me qira dikė tė agjėrojė, tė falet dhe t`i
dhurojė shpėrblimin e kėsaj tė vdekurit”.
Por nėse
i jep (para) dikujt qė lexon Kuranin, ua mėson tė
tjerėve, e mėson pėr vete (dhe bėn nijet pėr tė vdekur).
Nėse ua jep kėtyre si ndihmesė, atėherė kjo mund tė
llogaritet nga sadakaja pėr tė vdekur dhe kjo lejohet[3].
Kurse
Ibėn Abidin njėri nga dijetarėt mė tė njohur dhe tė
respektuar nė librin "Hashijetu Ibėn Abidin" i
cili llogaritet edhe referencė e rėndėsishme e medhhebit
hanefi thotė:
"Ekziston
konsensus (ixhma) tek umeti se njeriu nuk ka shpėrblim
pėr njė vepėr ku nuk ka sinqeritet tė pastėr, pasi ajo
ėshtė rrethana motivuese pėr adhurimin e cila
manifestohet me qėllim dhe vendosmėri. Kjo nuk gjendet
nė atė qė ne po e diskutojmė (pra leximi me para),
prandaj edhe nuk ka shpėrblim."[4]
Gjithashtu thotė:"Marrja me
qira (me para) nė kėtė (leximin e Kuranit) ėshtė e
pabazė dhe ėshtė risi (bidat) qė nuk e ka vepruar askush
nga halifėt e drejtė[5].
Kurse
fakihu i sipėrpėrmendur Muhamed Barkevi nė hyrje tė
librit "Inkadhu Halikin"-"Shpėtimi i tė
shkatėrruarve" sqaron se qėllimi i shkrimit tė
librit ėshtė largimi i muslimanėve nga kjo praktikė e
keqe dhe e ndaluar. Ai thotė:
"Ky libėr ėshtė shkruar me qėllim tė anulimit tė asaj qė
ėshtė e pėrhapur nėpėr tė gjitha vendet, e njohur te
njerėzit dhe tė devotshmit, se Kurani
i lartmadhėruar dhe Furkani[6]
fisnik, i zbritur nga Zoti i botėve, tė cilin nuk e
prekin vetėm se tė pastrit,
ta konsiderojnė si formė pėr tė mbledhur dhe pėrfituar
pasuri tė kėsaj bote dhe rrugė pėr t`i shitur ajetet e
Allahut me njė vlerė tė ultė. Tė tillė janė ata qė e
zėvendėsojnė atė qė ėshtė e mirė mė atė qė ėshtė e ultė
(e pavlerė) dhe ata janė si mbledhės tė krėndeve gjatė
natės sė errėt[7].
Nuk dallojnė tė dobishmen nga e rrezikshmja. Mjerė pėr
ta ēfarė lexojnė (Kuranin me para) dhe mjerė pėr ta
ēfarė fitojnė..."[8].
Nuk do tė
sjellim thėnie tė tjera, pasi mendojmė se kėto mjaftojnė
edhe pse pėr kėtė kanė folur shumė dijetarė dhe ka ēfarė
tė pėrcillet, por do tė mjaftohemi me kaq.
Nė fund e
ritheksojmė se vėrtet leximi i Kuranit me para ėshtė njė
traditė jo e mirė dhe duhet t’i largojmė muslimanėt nga
kjo. Obligim parėsor nė kėtė ėshtė qė hoxhallarėt qė e
praktikojnė kėtė apo qė e shohin tė lejuar ta kenė
parasysh se janė duke pėrkrahur njė thėnie pėr tė cilėn
nuk kanė pasardhės tė denjė dhe tė zgjedhin thėnien e
cila ėshtė konform mėsimeve tė dėlira islame. Vėrtet me
njė sinqeritet dhe informim tė saktė tė opinionit nga
ana e tyre, do ta bėjnė kėtė praktikė tė harruar nė
shoqėrinė tonė[9].
Alaudin Abazi
23.02.2007
[1]
Librin mund ta gjeni nė faqėn elektronike
www.yasaloonak.net.
Dhe ėshtė e botuar me autentifikim tė dr.
Husamudin Afane, prof. nė Universitetin e Kudsit,
ku nė parathėnien e librit profesori sqaron edhe
mendimin e tij se kjo praktikė ėshtė e ndaluar,
prandaj duhet tė largohen muslimanėt nga ajo.
[2]
Ky citim, gjithashtu ėshtė pėrmendur nė librin:
“Sherhu Tahavije”, vėll. II, f. 672.
[3]
Pra nėse muslimani i jep para atij qė mėson
Kuranit si kėrkuesit tė dijes etj., dhe kėtė e
bėn nijet si sadaka pėr tė vdekur, kjo lejohet.
[9]
Muhamed bin Salih Uthejmin nė njė rast, kur
fliste pėr disa gjėra tė pėrhapura te muslimanėt
e thjeshtė nė vendin e tyre, se si i ndryshuan
dijetarėt dhe informimi i saktė, ai thotė:
"Kur ne kemi qenė tė vegjėl nuk dinim se kurbani
bėhet pėr tė gjallėt, pasi tė gjitha kurbanet i
bėnin vetėm pėr tė vdekurit. Por tani, me
falėnderimin e Allahut, njerėzve u erdhi dija
dhe kuptuan se kurbani nė esencė ėshtė pėr tė
gjallėt."("Sherhu mumti", vėll. V, f. 375).
E solla kėtė citim pasi na jep tė kuptojmė njė
ēėshtje me rėndėsi e ajo ėshtė se hoxhallarėt me
dituri tė saktė duhet tė jenė ata qė duhet tė
ndryshojnė praktikat e pėrhapura te populli i
thjeshtė. Dijetarėt janė ata qė e kanė kėtė
pėrgjegjėsi, kurse arsyetimi se kjo praktikė ka
shumė kohė qė ėshtė e njohur te muslimanėt dhe
nuk ka mundėsi tė largohet, ėshtė i pavend. Ne
nėse jemi tė pėrpiktė dhe u japim dije tė
shėndoshė atyre, gjithashtu edhe shkallėzim nė
metodologji, atėherė do tė arrihet tė ndryshohen
kėto. Shembulli mė konkret ėshtė kjo pėr tė
cilėn flet edhe vet ky dijetar, ku tregon se mė
herėt muslimanėt e atyre vendeve e kanė
perceptuar se kurbani ėshtė njė rit (adhurim)
cili kryhet vetėm pėr tė vdekur, por me kalimin
e kohės dhe shpjegimin e dijetarėve kuptuan se
kurbani nė esencė ėshtė pėr tė gjallėt. U
pėrmirėsua ky botėkuptim i gabuar tek ata.
Gjithashtu edhe problemi i leximit tė Kuranit
pėr tė vdekur me para ėshtė njė praktikė qė
shumė nga muslimanėt e thjeshtė e mendojnė se
ėshtė njė nga ritet mė tė theksuara tė Islamit.
Apo nėse dikush dėshiron ta prezantojė veten se
ėshtė fetar, argumenton se pėr nėnėn apo babanė
e paguan dikė tė lexojė Kuran, posaēėrisht Jasin
ēdo Ramazan dhe kėshtu me radhė. Por, nėse u
ofrohet atyre dije e shėndoshė dhe u sqarohet se
kjo ėshtė e ndaluar, atėherė edhe ata me kalimin
e kohės do tė largohen nga kėto praktika.