Disa sqarime tė nevojshme nė fund tė kėsaj teme

Edhe pse kemi saktėsuar qėndrimin se leximi i Kuranit nuk i arrin tė vdekurit dhe kemi sqaruar arsyet se pse ky mendim ėshtė mė i qėndrueshėm, megjithatė mendimin e atyre qė thonė se ajo u arrin tė vdekurve ne nė asnjė formė nuk e nėnvlerėsojmė dhe e shpėrfillim, por themi se edhe ky qėndrim ėshtė i arsyetuar dhe i pranuar nė sheriatin islam, nė kuptimin se nuk refuzohet dhe mohohet. Prandaj, me kėtė rast, pasi kėtė mendim (pra se ajo u arrin tė vdekurve) e pėrmbajnė njė numėr i konsiderueshėm i dijetarėve ėshtė e  nevojshme tė bėhen edhe disa sqarime qė tė kuptohet si duhet thėnia e kėtyre ulemave. Me qėllim qė mos tė ngatėrrohet ky qėndrim i ulemave me disa praktika qė aplikohen te disa muslimanė tė thjeshtė, qė shumė prej kėtyre praktikave kalojnė edhe nė risi. Prandaj ne do tė mundohemi t’i pėrmbledhim nė kėto pika:

a) Kėndimi i Kuranit pėr shpirt tė Muhamedit (salallahu alejhi ue selem)

Shumė nga muslimanėt  e thjeshtė qė kėndojnė Kuran pėr tė vdekur, praktikojnė leximin e tij, Muhamedit (salallahu alejhi ue selem), sikurse ai ka nevojė qė dikush t`i lexojė atij! Ajo qė ėshtė e kėrkuar nga ne, karshi Muhamedit (salallahu alejhi ue selem), ėshtė salavati pėr tė dhe lutja drejtuar Allahut tė Lartėsuar tė na e mundėsojė arritjen e shefatit (ndėrmjetėsimit) tė tij Ditėn e Gjykimit, pastaj pasimi i sunetit. E assesi qė ne t’i kėndojmė Kuran atij.

Nė librin “Mevahibul Xhelil”[1] tė Hatabit tregohet se ėshtė pyetur dijetari Imadudin Atar i cili ėshtė njė nga nxėnėsit e imam Neveviut se a lejohet t`i dhurohet leximi i Kuranit Muhamedit (salallahu alejhi ue selem) dhe a ka nė kėtė ndonjė transmetim? Ai u pėrgjigj kėshtu: “Leximi i Kuranit vėrtet ėshtė njė nga adhurimet mė tė lavdėruara, por dhurimi i tij Muhamedit (salallahu alejhi ue selem) nuk ėshtė transmetuar nga askush qė mund tė llogarisim nė tė. Prandaj, ėshtė e nevojshme ta ndalojmė atė, qė e bėn njė gjė tė tillė pasi ai bėn agresion nė diēka qė nuk ka lejuar ai. Edhe pse mund tė themi se shpėrblimi i leximit i arrin atij me esencėn tė cilėn e ka vėnė Resulullahu (bekimi dhe paqja qofshin mbi tė!) pasi tė gjitha veprat e umetit tė tij janė nė peshoren e tij.[2]”

Kurse Shemsudin Sahavi kur u pyet se nėse dikush lexon pjesė nga Kurani dhe nė fund thotė: “O Zoti im, bėje nga shpėrblimi i kėtij leximi t’i shtohet nderi i Resulullahut (salallahu alejhi ue selem)” Ai u pėrgjigj: “Ky ėshtė njė shpikės nga lexuesit e mėvonshėm dhe nuk di se ka paraardhės (nga sahabėt) nė tė cilėt mund tė bazohet”.

Prandaj kjo praktikė duhet tė largohet, pasi Resulullahu (bekimi dhe paqja qofshin mbi tė!) nuk ėshtė i nevojshėm pėr ne dhe leximin tonė.

Kurse sa i pėrket shpėrblimeve tė Muhamedit (alejhi salatu ue selam) pas vdekjes sė tij, atij nuk i ndėrpriten ato derisa nė kėtė botė do tė ketė muslimanė, pasi pėr ēdo njeri tė udhėzuar shkaktar ishte ai dhe secili besimtar qė e ka marrė kėtė rrugė tė vėrtetė, ai kėtė e ka bėrė nėpėrmjet mėsimeve, udhėzimeve dhe kėshillave tė tij. Dhe ai pėr tė gjitha kėto vepra qė i kryejnė muslimanėt ka shpėrblime.

Nė njė hadith ai thotė: ''Kush thėrret nė udhėzim ka shpėrblim (pėr kėtė) dhe shpėrblimin e atyre qė veprojnė me kėtė udhėzim, duke mos iu pakėsuar ky shpėrblim (atij qė realisht e kryen veprėn)”[3]

b) Pėrcaktimi i ndonjė dite pėr t’i lexuar Kuran tė vdekurve.

Ekziston praktika te disa muslimanė qė tė vdekurit nė ditėn e shtatė pas vdekjes ose ditėn e dyzetė, ose ndonjė ditė tjetėr, anėtarėt e familjes sė tė vdekurit i mbledhin njerėzit dhe i kėndojnė Kuran atij, me pretendimin se leximi i Kuranit nė kėto ditė tė caktuara ėshtė mė e dobishme pėr tė. Tė pėrcaktohet kėndimit i Kuranit pėr tė vdekur nė ditė tė caktuara dhe dhėnia privilegj kėtyre ditėve, ose mbledhja e njerėzve me kėtė qėllim ėshtė e panjohur nė Islam dhe kjo llogaritet risi (bidat). Prandaj duhet tė mundohemi t`i largojmė muslimanėt nga praktikat e tilla dhe mos tė kuptoj se nėse dikush ka lejuar leximin e Kuranit pėr tė vdekur se ka lejuar edhe praktikat e tilla. 

c) Leximi i Kuranit pėr tė vdekur me para.

Nėse dikush nga dijetarėt thotė se lejohet dhurimi i shpėrblimit tė leximit tė Kuranit tė vdekurit, nuk do tė thotė se ai e ka lejuar edhe tė paguhet ndonjė person nga ana e familjes tė vdekurit tė lexoj Kuran me para. Prandaj kėto janė dy ēėshtje tė ndara mes veti. Pėr kėtė do tė flasim mė vonė, por e bėmė vėrejtjen kėtu, pasi ėshtė njė nga problemet tė cilat nuk i dallojnė njerėzit.

d) Edhe nėse themi se leximi i Kuranit pėr tė vdekur u arrin atyre, kjo nuk ėshtė e preferuar tė bėhet.

Disa nga ata dijetarė qė konsiderojnė se shpėrblimi i leximit tė Kuranit i arrin tė vdekurve, pėrsėri ata thonė se kjo ėshtė vetėm e lejuar e jo se ajo ėshtė e lavdėruar apo preferuar (mustehab), e aq mė pak tė thuhet se ajo ėshtė e kėrkuar tė praktikohet.

Ata deklarohen me kėtė qėndrim duke pasur pikėnisje ēėshtjen se kjo (shpėrblimi i leximit tė Kuranit u arrin tė vdekurve) ėshtė e saktė pasi pėr kėtė ekzistojnė argumente tė pėrgjithshme se veprat trupore janė kryer pėr tė vdekur, nė kohėn e Resulullahut (salallahu alejhi ue selem), si: haxhi, duaja, agjėrimi, etj. Por, megjithatė, nuk ėshtė e lavdėruar ose e preferuar tė bėhet praktikė e muslimanėve kjo vepėr (leximi pėr tė vdekur), pasi kėtė nuk e kanė aplikuar gjenerata e sahabėve. Prandaj mė e preferuar ėshtė tė aplikohen praktikat qė janė bėrė nė kohėn e tė parėve, pėr tė cilat kemi edhe argumente tė qarta.

Nga dijetarėt e njohur qė kanė pėrkrahur kėtė qėndrim me kėtė formė tė trajtimit janė Shejhul Islam Ibėn Tejmije[4] dhe Muhamed bin Sali Uthejmin[5]. Nė vazhdim do tė sjellim shtjellimin e kėtyre dy dijetarėve.

1. Shejhul Islam Ibėn Tejmije, ashtu si sqaruam mė herėt, ėshtė njėri nga ata dijetarė qė e lejon arritjen e shpėrblimit tė Kuranit tė vdekurve, por jo se kjo praktikė ėshtė e lavdėruar apo preferuar (mustehab).

Kur u pyet ai, rreth atij qė e lexon Kuranin famėlartė, apo pjesė nga ajo. A ėshtė mė mirė qė kėtė shpėrblim t’ia dhurojė prindėrve apo muslimanėve tė vdekur? Apo ėshtė mė mirė qė kėtė shpėrblim t’ia dedikoj vetes?

Ai u pėrgjigj:

"Adhurimet mė me vlerė janė ato qė janė nė pėrputhje me udhėzimin e Resulullahut (salallahu alejhi ue selem) dhe sahabėve tė tij (Allahu qoftė i kėnaqur me ta!). Siē transmetohet nga Resulullahu (bekimi dhe paqja qofshin mbi tė!) se gjatė hytbes thoshte: ‘Fjala mė e mirė ėshtė thėnia e Allahut, udhėzimi mė i mirė ėshtė ai i Muhamedit. Dhe veprat mė tė kėqija janė shpikjet e reja, ēdo risi (bidat) ėshtė devijim". Pastaj, nė njė hadith tjetėr thotė: "Njerėzit mė tė mirė janė gjenerata ime pastaj ata qė i  pasojnė".

Ibėn Mesudi thotė: "Kush dėshiron tė ndjekė ndonjė rrugė le tė ndjekė rrugėn e atyre qė kanė vdekur (Muhamedit (salallahu alejhi ue selem) dhe shokėve e tij), pasi ai qė ėshtė i gjallė nuk ėshtė i sigurt se do t`i shpėtojė sprovave (fitneve)..."

Nėse e kujtojmė kėtė esencė, atėherė e dimė se ajo qė ka qenė e njohur nė mes muslimanėve nė gjeneratat e lavdėruara ishte se ata adhuronin Allahun me lloje tė ndryshme tė obligimeve dhe nafileve, duke filluar nga namazi, agjėrimi, leximi, dhikri dhe adhurime tė tjera. Pastaj ata lusnin Allahun pėr besimtarėt dhe besimtaret, ashtu siē urdhėroi Allahu i Lartėsuar tė gjallėt tė luten pėr tė vdekurit e tyre, gjatė namazit tė xhenazes, vizitės sė varrezave dhe forma tjera”[6].

Kurse ai pasi sqaron se zgjedhja nga ai ėshtė se leximi i Kuranit nėse i dhurohet tė vdekurit, ajo ėshtė e lejuar dhe i arrin tė vdekurit, ai thotė: "Megjithėkėtė, nuk ka qenė nga tradita e tė parėve tanė qė kur tė faleshin nafile, agjėronin, kryenin haxhin, apo lexonin Kuranin, shpėrblimin e kėtyre adhurimeve t’ua dhuronin tė vdekurve muslimanė apo tė afėrmve tė tyre. Por ka qenė tradita e tyre ashtu siē pėrmendėm mė herėt (pėr tė vdekurit luteshin...). Prandaj nuk do tė duhej qė njerėzit t’i shmangen apo largohen rrugės sė tė parėve tanė, pasi kjo ėshtė mė e mirė dhe mė e plotėsuar"[7].   

2. Muhamed bin Salih Uthejmin, i cili ėshtė njė nga fukahatė bashkėkohorė tė dalluar, e pėrmban mendimin se leximi i Kuranit tė vdekurit i arrin, por ai ėshtė i mendimit se kjo nuk ėshtė e preferuar. Ai kur i pėrgjigjet pyetjes se a ėshtė e kėrkuar nga muslimani tu kėndoj tė vdekurve Kuran thotė: "Ajo qė e shohim ne ėshtė se kjo ėshtė nga veprat qė janė tė lejuara, por nuk ėshtė e preferuar (mustehab) tė praktikohet. Por muslimanėve u preferohet tė bėjnė lutje, kėrkojnė falje pėr tė vdekurit dhe ēfarė ka tė bėjė me kėtė. Kurse kryerja e adhurimeve (si leximi i Kuranit) dhe dhurimi i tyre tė vdekurve, mė sė paku ēfarė mund tė themi ėshtė se kjo lejohet dhe nuk ėshtė nga punėt qė preferohen. Pėr kėtė nuk e udhėzoi Profeti (salallahu alejhi ue selem) umetin e tij nė kėtė praktikė, por i drejtoi nė lutje pėr tė vdekurit dhe se lutja ėshtė mė e mirė se dhurimi i shpėrblimeve"[8].

Gjithashtu, ky dijetar, kur e shtjellon kėtė ēėshtje nė librin "Sherhu Mumti" dhe tregon qėndrimin e ulemave, ai pėrzgjedh se nė esencė leximi i Kuranit i arrin tė vdekurit, por bėn vėrejtje pėr praktikėn qė ėshtė prezent te muslimanėt.

Ai thotė:

"Na mbetet tė shikojmė atė qė e aplikojnė muslimanėt e zakonshėm sot a ėshtė e saktė (e lejuar)?

Muslimanėt e thjeshtė sot nuk veprojnė ndonjė vepėr e qė atė mos t’ia dedikojnė prindėrve, xhaxhallarėve, dajallarėve apo tė tjerėve. Derisa nė Ramazan e kėndojnė Kuranin, hatmen e parė ia dedikojnė nėnės, tė dytėn pėr babanė, tė tretėn pėr gjyshen, tė katėrtėn pėr gjyshin... (dhe kėshtu me radhė). E tėrė kjo ėshtė gabim dhe nuk ėshtė prej udhėzimit tė tė parėve tanė."[9]

Ai mė poshtė thotė:

"Kurse ne nuk mohojmė se i vdekuri pėrfiton (nga veprat e tė gjallėve), por jo me kėtė ekstremizėm (teprim) qė ēdo vepėr qė e kryejmė t’ia dedikojmė atyre (tė vdekurve)!!"[10].

Nė fund thekson duke treguar shkallėn e injorancės nė tė cilėn kanė arritur muslimanėt: 

"Por pėr fat tė keq njerėzit kur ta bėjnė njė vepėr dhe nuk u tėrhiqet vėrejtja (pėr tė me kohė), ajo vepėr shndėrrohet nga bidati (risia) nė sunet, dhe (kur dikush e mohon atė praktik mė vonė) reagojnė duke bėrtitur se t`i ke zili ndaj tė vdekurve tanė. Tė vdekurit tanė kanė nevojė pasi veprat e tyre janė tė ndėrprera. Atyre ne u themi: bėj lutje pėr ta nė vend qė tė kryesh vepra pėr ta. Kryej veprat pėr vete kurse pėr ta lute Allahun. Kjo ėshtė mė mirė pėr ty dhe ti me kėtė ke aplikuar praktikėn e Profetit (salallahu alejhi ue selem)"[11]

Kėto pra, ishin vėrejtjet  qė i pamė tė nevojshme pėr t’i bėrė nė kėtė vend. Allahu e di mė sė miri.

Alaudin Abazi

09.02.2007