Shkencėtarėt nga e gjithė bota, qė nga SHBA-ja e deri nė Kinė, kanė bėrė pėrpjekjet e tyre mė tė mira gjatė mė shumė se njė dekade, pėr tė dėshifruar 3 bilion shkronjat kimike tė ADN-sė, si dhe pėr tė pėrcaktuar sekuencėn e tyre. Si rezultat i kėsaj, 85% i tė dhėnave qė pėrfshihen nė ADN-nė e njerėzve mund tė renditen nė mėnyrė tė duhur. Edhe pse ky ėshtė njė zhvillim shumė ngacmues dhe i rėndėsishėm, siē thotė edhe Dr. Francis Collins i cili e udhėheq Projektin e Gjenomit Njerėzor, tani pėr tani ėshtė marrė vetėm hapi i parė nė deshifrimin e informatave qė gjenden nė ADN.

     Pėr tė kuptuar se pėrse dėshifrimi i kėtyre informatave merr kaq shumė kohė, ne duhet tė kuptojmė natyrėn e informatave tė deponuara nė ADN.

Struktura sekrete e ADn-sė

      Nė fabrikimin e produkteve teknologjike apo nė menaxhimin e njė fabrike, mjetet mė tė mėdha tė punėsuara janė pėrvoja dhe akumulimi i njohurisė, tė cilat njeriu i ka fituar gjatė shumė shekujve. Njohuria dhe pėrvoja e nevojshme pėr ndėrtimin e trupit njerėzor, "fabrikės" mė tė avancuar dhe sofistikuar nė botė, janė tė depoziuara nė ADN. ADN-ja ėshtė njė molekulė e madhe e cila ruhet me kujdes nė bėrthamėn qelizore dhe qė funksionon si njė “bankė e tė dhėnave” pėr trupin e njeriut. Informatat e fshehura brenda ADN-sė kontrollojnė qindra ngjarje tė ndryshme, tė cilat ndodhin nė qelizat e trupit tė njeriut dhe nė funksionimin e sistemit tė tij, sikurse edhe nė ēėshtjet fizike, qė nga ngjyra e flokėve dhe syve tė personit e deri te lartėsia e tij. Pėr shembull, edhe nėse shtypja e gjakut tė dikuj ėshtė e lartė, e ulėt apo normale, varet nga informatat nė ADN-sė.

     Njė ēėshtje e rėndėsishme e cila duhet theksuar kėtu, ėshtė se qė nga krijesa e parė njerėzore, triliona shembujt e ADN-sė nė biliona qelizat e njeriut, janė paraqitur nė gjendjen e njėjtė tė pėrsosshmėrisė dhe kompleksitetit, ashtu siē janė edhe sot. Duke i lexuar rreshtat e mėposhtėm, do tė shihni se sa e paarsyeshme ėshtė tė pohohet, ashtu siē bėjnė evolucionistėt, se gjoja njė molekulė e tillė, me strukturėn dhe mundėsitė e saj marramendėse, ėshtė krijuar si rezultat i rastėsisė.

Vėllimet e informacionit nė Qelizėn Njerėzore

     Informcionet e depozituara nė ADN, nuk duhet tė nėnēmohen nė asnjė mėnyė. Pėr mė tepėr pasi qė njė molekulė ADN-je e njeriut pėrmban mjaft informata, sa qė do tė nevojiteshin pėr tė mbushur miliona faqe enciklopedish, apo pėr tė mbushur rreth 1000 libra. Shikojeni  me vėmendje kėtė fakt, njė milion faqe enciklopedie, apo 1000 libra. Pra kjo do tė thotė se bėrthama e ēdo qelize pėrmban aq shumė informacion sa pėr tė mbushur njė milion faqe enciklopedie, informata kėto qė pėrdoren pėr kontrollin e funksioneve tė trupit tė njeriut. Duke pėrdorur analogjinė ne mund tė pohojmė se edhe 23 volumet e Enciklopedisė Britanike, njėra nga minierat mė tė mėdha tė informacioneve nė botė , ka vetėm 25000 faqe. Kėshtu qė para nesh qėndron njė pamje e habitshme. Nė njė molekulė tė gjetur nė bėrthamė, e cila ėshtė shumė mė e vogėl se sa qeliza mikroskopike ku ajo ėshtė e vendosur, ekziston njė depo e tė dhėnave 40 herė mė e madhe se sa enciklopedia mė e madhe e botės, e cila pėrmban me miliona artikuj informacioni. Kjo do tė thotė se kemi njė enciklopedi 1000 volumėshe e cila ėshtė unike dhe nuk ka diēka qė mund tė krahasohet me tė. Kur njė pjesė e informacionit prezente nė genin e njeriut do tė lexohej ēdo sekondė, pa pushim, do tė duheshin 100 vite pėr ta kompletuar kėtė proces. Nėse informacionet tė cilat gjenden nė ADN do tė vendoseshin nė formė libri, vėllimet e vendosura nė majė tė njėra-tjetrės do tė mbėrrinin 70 metra lartėsi. Llogaritjet e fundit kanė zbuluar se kjo enciklopedi gjigante pėrmbanė rreth 3 bilion "tema" tė ndryshme. Nėse informacionet e ADN-sė do tė shkruheshin nė letėr, ajo letėr do tė zgjatej nga Poli i Veriut deri nė Ekuador

 Kėta shembuj janė indikacion i sasisė madhėshtore tė informacionit qė gjenden nė ADN. Shtrohet pyetja, si mund tė bėhet fjalė pėr molekulė qė pėrmban informata? Kjo pėr arsye sepse ajo pėr ēka ne po flasim nuk ėshtė kompjuter apo bibliotekė, por vetėm njė pjesė e trupit qė ėshtė me qindra-mijėra herė mė e vogėl se njė milimetėr, e pėrbėrė thjeshtė nga proteina, yndyra dhe molekula uji. Do tė ishte njė mrekulli me pėrmasa mahnitėse sikur kjo pjesė pambarimisht e vogėl e trupit do tė pėrmbante dhe depononte, qoftė edhe njė informacion tė vetėm, e tė mos flasim pėr miliona informacione tė tilla.

     Kompjuterėt janė momentalisht format mė tė pėrparuara tė teknologjisė pėr depozitimin e informacioneve. Sasia e informacionit, e cila para 30 viteve nė mėnyrė rutinore depozitohej nė njė kompjuter me madhėsi sa tė njė dhome, sot mund tė depozitohet nė disqe tė vogla, por edhe teknologjia mė e re e zbuluar nga intelegjenca njerėzore, pas diturisė sė akumuluar me shekuj dhe punės sė mundimshme, akoma ėshtė larg nga arritja e kapacitetit depozitues tė informacinit qė ka njė bėrthamė e vetme qelizore. Krahasimi nė vijim i bėrė nga profesori i mirėnjohur i mikrobiologjisė Michael Denton, mbase do tė mjaftojė pėr tė ndriēuar kontrastin midis madhėsisė sė vogėl tė ADN-sė dhe sasisė sė madhe tė informacionit qė ajo pėrmban.

     Informatat e nevojshme pėr tė specifikuar dizajnin e tė gjitha specieve tė organizmave qė kanė ekiztuar ndonjėherė nė planet, njė numėr, i cili sipas G.G. Simpson arrin nė pėrafėrsisht njė mijė milion,  qė do tė mund tė mbaheshin nė njė lugė ēaji dhe akoma do tė kishte vend aty pėr tė gjitha informatat qė gjenden nė secilin libėr tė shkruar ndonjėherė.

      Si mundet njė zinxhir i padukshėm pėr syrin, i pėrbėrė nga atomet, me diametėr sa njė e bilionta pjesė e milimetrit, tė pėrmbajė njė memorie tė tillė dhe njė kapacitet tė tillė informatash? Kėsaj pyetje shtoja edhe kėtė tjetrėn: Pėrdesisa secila nga 100 trilion qelizat e trupit tėnd i dinė pėrmendėsh njė milion faqe informacioni, ti si njė qenie njerėzore intelegjente dhe e vetėdijshme, sa faqe enciklopedie do tė mund t'i memorizoje gjatė tėrė jetės tėnde? Diēka edhe mė e rėndėsishme, qeliza i pėrdor kėto informata nė mėnyrė tė rrjedhshme, nė njė mėnyrė tejmase tė planifikuar dhe  tė koordinuar nė vendet e duhura dhe kurrė nuk bėn ndonjė gabim. Para se njeriu tė vijė nė ekzistencė, qelizat e tij vetėm se kanė filluar proēesin e ndėrtimit tė tij.

Njėsitė Ndėrtuese tė Njerėzve

Fekondimi i qelizės vezė nga spermatozoidi, do tė thotė fillimi i jetės sė re njerėzore. Miliona spermatozoide garojnė pėr tė fekonduar qelizėn vezė, por vetėm njė nga tė gjithė ata arrin ta bėjė kėtė. Megjithatė, kjo garė nuk i ėshtė lėnė shansit apo rastėsisė, pasi qė ēdo fazė e saj ėshtė krijuar nga Zoti me pėrmasa tė fiksuara. Allahu i Madhėruar e shpallė kėtė tė vėrtetė nė Kuran:

"Ne u kemi krijuar juve, e pėrse nuk pranoni? A keni menduar pėr farėn qė e dredhni? A ju e krijoni atė, apo Ne jemi qė e krijojmė?" (Kurani 56: 57-59)

     Kur qeliza spermatozoide e babait e fekondon qelizėn vezė tė nėnės, genet e prindėrve bashkohen dhe pėrcaktojnė karakteristikat fizike tė foshnjes qė eventualisht do tė lindet. Secili nga mijėra genet e ndryshme e ka njė funksion tė veēantė. Janė genet ato qė e pėrcaktojnė ngjyrėn e flokėve dhe syve, formėn e fytyrės dhe detaje tė tjera tė panumėrta nė skelet, organe tė brendshme, tru, nerva dhe muskuj.

Kur sperma bashkohet me qelizėn vezė, formohet njė qelizė (themeli i qenies sė re njerėzore) dhe bashkė me atė qelizė formohet gjithashtu kopja e parė e molekulės sė ADN-sė, tė cilat do tė mbartin kodin gjenetik tė personit brenda secilės qelizė pėrgjatė gjithė jetės sė tij.

      Nė mėnyrė qė kjo qelizė e parė, veza e fekonduar, tė zhvillohet nė qenie njerėzore, ajo duhet tė shumohet, dhe nė bazė tė kėsaj ajo fillon tė ndahet me njė vetėdije tė mrekullueshme. Kjo vetėdije e zbulon vetveten nė fazėn e ardhshme. Duke u ndarė qelizat fillojnė tė rriten ndryshėm dhe shkojnė nė ato pjesė tė trupit ku ato nevojiten. Nė vend tė njė mase trupi tė pėrbėrė nga qeliza saktėsisht tė njėjta, disa nga to shndėrrohen nė qeliza syri dhe shkojnė aty ku nevojiten, tė tjerat formojnė qelizat e zemrės dhe shkojnė nė gjoks, dhe prapė disa tė tjera shndėrrohen nė qeliza lėkure dhe e mbulojnė tėrė trupin. Tė gjitha qelizat shumohen aq sa nevojitet pėr indin e veēantė, tė cilin ato do ta konstruktojnė, dhe fillojnė tė bashkohen duke i dhėnė indit strukturėn qė i nevojitet, duke filluar kėshtu formimin e organeve tė ndryshme.

     Koordinimi i kėtij diferencimi dhe strukturimi ėshtė bėrė i mundur nga molekula e ADN-sė. Ne nuk duhet ta lėmė mėnjanė faktin se ADN-ja nuk ėshtė as biokimist qė punon nė laboratore tė mbushura plot nga pajisjet mė tė reja, e as njė super kompjuter i aftė pėr tė kryer triliona kalkulime nė sekondė. ADN-ja ėshtė molekulė e krijuar nga atome si karboni, fosfori, azoti, hidrogjeni dhe oksigjeni.

     Le tė kemi tani parasysh faktet vijuese: Triliona qeliza nė trupin e njeriut shumohen me ndarje. Sidoqoftė, gene tė ndryshme nė qeliza tė ndryshme aktivizohen nė kohėra tė ndryshme dhe, me kėtė i lejojnė qelizės qė tė diferencohet. Ose e thėnė ndryshe, ēdo qelizė qė ndahet dhe shumohet pas qelizės sė parė, pėrmban kompletin e informacioneve gjenetike. Me fjalė tjera, ēdo qelizė e vetme posedon mundėsinė pėr tė prodhuar muskulin e zemrės, lėkurėn, qelizat e kuqe tė gjakut apo ēfarėdo indi tjetėr nė trup. Edhe pse secila qelizė pėrmban pėrshkrimin e tėrėsishėm gjenetik tė tėrė trupit, vetėm disa gene janė aktive nė kohėra tė ndryshme nė organe tė ndryshme. Pėr shembull, ēdo qelizė pėrmban kodet pėr zhvillimin dhe funksionimin e veshkave, sidoqoftė, vetėm genet relevante janė aktive nė atė organ, nė kohėra tė caktuara nė fazėn e zhvillimit. Njėjtė me kėtė, enzimat e caktuara, p.sh. glukozo-fosfati, gjenden kryesisht nė mushkėri. Edhe pse tė gjitha qelizat e tė gjitha organeve tė tjera e posedojnė pėrshkrimin e kėsaj proteine ato kurrė nuk e prodhojnė atė. Qelizat e syrit kurrė nuk e bėjnė; pėr shembull, ato krijojnė vetėm atė qė ėshtė e nevojshme pėr syrin, qelizat nervore do tė mbartin porositė nė tru dhe nga truri nė organe, qelizat e mushkėrive do tė purifikojnė toksinet dhe qelizat yndyrore do tė depozitojnė ushqimin, pėr kohėn kur do tė ketė mungesė ushqimi. Asnjė nga to nuk gabon kurrė, pėr shembull tė prodhojė enzimat e stomakut. Pra, kush e mbartė sipėr kėtė divizion tė pėrsosur pune? Kush i urdhėron qelizat qė tė specializojnė nė fusha tė ndryshme, pasi qė ato tė jenė ndarė dhe shumuar? Pėr mė tepėr, si mundet qė tė gjitha qelizat tė binden me aq vetėdije dhe cilin dėgjojnė ato, derisa punojnė me njė disiplinė dhe organizim kaq tė pėrsosur? Ėshtė shumė e qartė se asnjė nga kėto nuk janė sisteme tė rastėsishme tė formuara si rezultat i rastėsive tė tjera.

     Kjo pėrsoshmėri nuk pėrfundon me faktin se qelizat paraqiten nė vendin e duhur dhe nė kohėn e duhur, si dhe vėnė nė funksion genet e duhura. Qelizat duhet gjithashtu tė jenė prezente nė fazat pėrkatėse tė jetės, dhe atė nė sasi tė duhur. Genet tona “riparuese'”punojnė gjatė gjithė kohės nė gati tė gjitha qelizat tona. Genet e tjera funksionojnė vetėm nė disa qeliza nė periudha kritike gjatė jetės, duke punuar pėr vetėm disa orė para se tė shkojnė nė gjendje gjumi. Pėr shembull, prodhimi i qumėshtit mundėsohet nga gjenet gjatė gjidhėnies. Informacioni ekzistues aktivizohet nė kohėn e duhur, nė sasinė e duhur dhe nė vendin e duhur.

     Pėrdorimi i "koincidencės" nga evolucionistėt pėr tė sqaruar kėtė vetėdije, planifikim, pėrcaktim, llogaritje, drejtim inteligjent dhe pėrdorim tė tė biliontave pjesė tė informatave qė gjenden nė ADN, nė fakt nuk ėshtė sqarim aspak. Asnjė sistem nė botė, as edhe mė i thjeshti nuk mund tė vijė nė ekzistencė nga rastėsia, kėshtu qė ėshtė skajshmėrisht jologjike tė shihen si rastėsi ndodhitė e planifikuara dhe tė organizuara qė ngjajnė nė nivel tė hapėsirės mikroskopike. Nė tė vėrtetė, evolucionistėt e pranojnė se ata janė larg nga ofrimi i sqarimit pėr kėtė diferencim dhe ndarje tė punėve nė qelizė. Mikrobiologu evolucionist Prof. Ali Demirsoy dėshmon:

“Nė esencė nuk ėshtė vėrtetuar akoma asnjė sqarim i kėnaqshėm pėr zhvillimin e grupeve tė qelizave me struktura dhe funksione shumė tė ndryshme.”

     Tė gjitha kėto ngjarje tė jashtėzakonshme, nuk munden thjeshtė tė llogariten nė terma tė rastėsive apo sikur ato janė vepėr e vetė qelizave. Pra, kush i drejton kėto zhvillime qė ngjajnė nė qelizė, i krijon ato pėr qėllime tė caktuara dhe posedon intelegjencėn dhe fuqinė pėr qė paraqitur biliona pjesė tė informatave nė njė sipėrfaqė tė tillė tė vogėl, tė pakapshme pėr syrin e njeriut?

     Ajo qė mund tė jetė mė e rėndėsishme pėr tė gjithė, ėshtė tė pyesim: Kush dhe pse i ka krijuar kėto qeliza, tė cilat funksionojnė pa pushim, nė mėnyrė qė ti tė mund tė lexosh kėta rreshta, tė shohėsh, tė marrėsh frymė, tė mendosh,  e thėnė shkurt ,tė ekzistosh dhe tė vazhdosh tė ekzistosh?

Harun Jahja